Vanbuiten is de kerk van de oud gereformeerde gemeente van Kinderdijk net een historische dorpskerk, een kruiskerk, voorzien van een vierkante toren met de haan in top. Binnen is de kerkzaal hoog, ruim en breed. Er zijn 850 zitplaatsen, maar in bijzondere diensten gaan de schuifdeuren naar de grote zaal open en kan de kerk ook wel 1100 bezoekers aan. De kansel is een kopie van de kansel van de nadere reformator Wilhelmus Schortinghuis in het Groningse Midwolda. Tegenover de preekstoel staat het orgel van de firma Blank.

Aan de voet van de preekstoel staat ouderling A. Stam, 92 jaar oud. Hij is, zegt hij, „de oudste van de broeders” en heeft al 47 ambtelijke jaren achter de rug. „Het lichaam werkt niet echt meer mee, maar het mag nog gaan. Pas nog heb ik op de kansel een preekje gelezen van ds. G. van Reenen. Het was me een vermaak.”

Hoe is het om zo lang ambtsdrager te zijn? „Je voelt je eigen onbekwaamheid het beste. Anderzijds, ik mocht geloven tot dit werk geroepen te zijn en durf er niet zomaar mee te stoppen. Izak zei: „Wij weten de dag van onze dood niet.” Daar heb ik ook al eens een preekje over gelezen. Voor het kanseltrapje was het altijd: „Heere, help. Heere, help.” En aan het einde van de dienst was het altijd: „Drie-enig God, U zij al de eer.” Dan is er niets meer van Stam bij.”

Evangelisatie

In de consistorie zit ouderling P. A. Zevenbergen, tweede voorzitter van de kerkenraad. Hij vertelt de geschiedenis van de gemeente. „In 1924 werd in een huiskamer de Evangelisatie te Kinderdijk opgericht. In een oud schoolgebouw werden de eerste godsdienstoefeningen gehouden. Drie jaar later volgde de aansluiting bij de Federatie van Oud Gereformeerde Gemeenten.”

In 1945 kreeg Kinderdijk zijn eerste predikant, ds. B. Toes. „Na zijn komst stapte de gemeente weer uit de federatie want ds. Toes wilde zo dicht mogelijk bij de Hervormde Kerk blijven. Toch vond na lang aandringen van collega-predikanten in 1952 de overgang plaats naar de Oud Gereformeerde Gemeenten in Nederland.”

Ds. Toes heeft de gemeente van Kinderdijk gestempeld tot op de huidige dag. Hij diende de gemeente tot aan zijn overlijden op 29 juni 1973. Daarna kwamen lerend ouderling A. P. van der Meer en lerend ouderling T. Klok, die beiden in Kinderdijk predikant werden. Ook na hun vertrek bleven ze de gemeente van Kinderdijk trouw bijstaan. Sinds oktober 2017 wordt de gemeente gediend door ds. R. Bakker.

Aan de wand van de consistoriekamer hangt een portret van ds. Toes. Er hangen ook een paar foto’s van het kerkgebouw en een tekening van de Dordtse synode.

Ds. Toes heeft het altijd als een gemis ervaren dat hij weinig opleiding had genoten, zegt Zevenbergen. „Hij was voorstander van grondig studeren in de Schrift. Natuurlijk wist hij goed dat de bediening van de Geest onmisbaar was, en dat alles afhankelijk was van Gods soeverein welbehagen, maar hij was er diep van overtuigd dat een dominee wel moest studeren. Hij las veel in Engelse puriteinen en in oudvaders zoals Van der Groe, Brakel, Comrie en Beukelman. Vergeleken met hun preken vielen die van hem maar in het niet, zei hij zelf eens. Toch was hij een geoefend mens en een begaafd prediker.”

Ds. Toes hield van orde, maar een overgeorganiseerd afgescheiden kerkverband verdiende niet zijn voorkeur. Toch onderhield hij in het hele land vriendschappelijke contacten met afgescheiden predikanten. Zevenbergen: „Velen hadden diep respect voor hem. Zelfs onkerkelijke Kinderdijkers hadden eerbied voor ds. Toes.”

De gemeente staat nog steeds in de lijn van ds. Toes, zegt Zevenbergen. „Dat geldt de predikant en de beperkte mate waarin wij dingen willen organiseren. De kerk hoeft geen instituut te zijn met veel deputaatschappen en commissies. Wij kijken nog steeds met een zekere terughoudendheid naar al te veel georganiseer in het kerkelijk leven.”

Ledeboeriaans heimwee

Oud gereformeerd zijn, brengt een bepaald ledeboeriaans heimwee met zich mee naar de Nederlandse Hervormde Kerk, zegt Zevenbergen. „Dat was ds. Toes ook ten voeten uit. Hij was hervormd opgegroeid en is vanbinnen altijd een beetje hervormd gebleven. We houden liever van oefeningen in de genade dan van al te pregnante dogmatische uitspraken. Dat ledeboeriaanse heimwee leeft bij velen van ons niet meer zo sterk als voorheen, maar we kennen wel het besef dat we ergens vandaan zijn gekomen en dat we daar eigenlijk weer naar terug zouden moeten. Ds. Toes was wars van kerkisme. Hij ging graag luisteren naar ds. J. Fraanje van de Gereformeerde Gemeenten, als die doordeweeks in Alblasserdam een preekbeurtje vervulde.”

Wij houden van de oude waarheid, zegt Stam. „En dat is ellende, verlossing en dankbaarheid. Dat is de waarheid die gegrond is op Gods Woord. Genade is Gods werk. Ds. Toes wees de mensen echter ronduit op hun verantwoordelijkheid. Aan het einde van een preek zei hij vaak: „Mensen, bid en smeek om genade, want verloren is het toch al.” Dan kon hij zo aandringen als een herder achter de kudde: „Roep toch, tob maar, zucht maar, want kwijt is het al.” Ds. Toes was geen man van versjes en gemoedelijkheid, want de grond van zalig worden lag alleen in Christus.”

Naspreken

Zevenbergen: „We willen daarin graag de Heilige Schrift blijven naspreken. De Schrift is geestelijk van zichzelf en van daaruit spreken we over de bevinding der heiligen.”

Zou er vrucht op de prediking zijn? Zevenbergen: „De Heere werkt. Dat staat vast, ook al blijft wel veel bedekt. Dat is een oordeel. Maar de wind blaast waarheen hij wil, en wij weten niet vanwaar hij komt, noch waar hij heengaat. Wij hoeven alles ook niet te weten, maar je zou er wel graag eens wat meer over willen horen.”

Wat zou ds. Toes ervan gevonden hebben dat het kerkplein naar hem is genoemd? Zevenbergen: „De naamgeving vond plaats in de jaren tachtig. Het Toeskerkje was in de omtrek al bekend als een soort geografisch oriëntatiepunt. Toen er in de burgerlijke gemeente een straat naar de staatsman Willem Drees werd genoemd, vonden wij het gepast dat er ook een Dominee B. Toesplein kwam. De dominee had een stempel gezet op het maatschappelijke en kerkelijke leven in het dorp. Dan mag je ook wel een pleintje naar hem noemen. En wat bleek? De gemeenteraad ging zonder slag of stoot akkoord.”

Een paar honderd meter naar het westen ligt een iconisch droombeeld achter een drassig rietveld, de negentien poldermolens van Kinderdijk. Jaarlijks trekken de molens (zestien zijn er bewoond) zo’n 600.000 toeristen uit de hele wereld. Iets meer naar het noorden stromen de Noord en de Lek verder in de Nieuwe Maas, in de richting van de havenstad Rotterdam.

De kerk aan het Dominee B. Toesplein werd in 1988 in gebruik genomen. Ds. F. Mallan, in die tijd predikant van de gereformeerde gemeente in Nederland te Alblasserdam, was erbij. Hij had eens goed om zich heen gekeken en zei in een kort toespraakje: „Wat een mooi gebouw. Het lijkt wel een vaderlandse kerk.”

„Een band met de gemeente”

Een jeugdcommissie in de oud gereformeerde gemeente in Nederland te Kinderdijk zorgt voor zo’n twaalf jongerenavonden per jaar. De avonden worden bezocht door zo’n twintig tot dertig jongeren in de leeftijd van 15 jaar en ouder.

Harrie van den Bergh (23) maakt deel uit van de commissie die deze avonden organiseert. Hij studeert innovatiewetenschappen in Utrecht. Vorig jaar met Pasen heeft hij belijdenis gedaan. Het besluit om naar de belijdeniscatechisatie te gaan, was bepaald geen vanzelfsprekendheid, zegt hij. „Ik heb best gelopen met de vraag of ik belijdenis zou gaan doen, of ik dat zou kúnnen doen. Nu ik erop terugkijk, ben ik toch blij dat ik het gedaan heb. Het is goed om hardop uit te spreken dat je je levensovertuiging concreet in praktijk wilt brengen. En ik heb gemerkt dat het een band schept met je gemeente.”

Over zijn lidmaatschap in de oud gereformeerde gemeente in Nederland te Kinderdijk zegt Harrie: „Het gaat mij er niet om welk bordje er op de kerkmuur hangt, of dit nu oud gereformeerd heet of iets anders, ik wil op zondag graag daar zijn waar het Woord trouw verkondigd wordt.”

OGGiN in de Alblasserwaard

De Alblasserwaard kent drie gemeenten die behoren tot de OGGiN, Kinderdijk, Papendrecht en Giessendam. Ouderling Zevenbergen: „De Alblasserwaard is altijd een hervormd gebied geweest, waar de afgescheiden kerken sterk in de minderheid zijn gebleven. In de Alblasserwaard woonden velen van Gods kinderen die in de Hervormde Kerk bleven. Denk aan Fijgje Bons en Jan den Besten.”

De oud gereformeerde gemeente in Nederland te Giessendam was de eerste gemeente van ds. Joh. van der Poel. Toen hij in april 1955 afscheid nam om naar Ede te gaan, zei hij: „Wij hadden ook zo menigmaal gedacht dat onze spade wel in Giessendam zou blijven staan. Wij hadden ook niet gedacht dat er een dag aan zou breken dat wij van Giessendam afscheid moesten nemen. Gedurende de laatste twee jaar hebben wij dat echter wel verwacht, zodat, toen het beroep naar Ede kwam, dat een bevestiging was op de arbeid, die er al twee jaar was tussen God en mijn ziel.”