Het landschap van de Alblasserwaard –het gebied dat in het noorden wordt begrensd door de rivier de Lek, in het westen door de rivier de Noord, in het zuiden door de rivier de Merwede en in het oosten door de rivier de Linge, de Oude Zederik en het Merwedekanaal– heeft iets unieks. Ook kerkelijk behield de agrarische streek in Zuid-Holland een eigen karakter. Volgens de overleden Giessenburger H. J. van Dijk, die tal van artikelen over deze regio publiceerde, drukten drie zaken een stempel op het geestelijke leven in de Alblasserwaard. De sterke uitstraling van de classis Dordrecht ten tijde van de Reformatie, de watervloeden die het land teisterden en in de twintigste eeuw de prediking van hervormde voorgangers zoals ds. P. Zandt en ds. W. L. Tukker en de invloed van bekende gezelschapsmensen.

Afscheiding en Doleantie sloegen in de Alblasserwaard nauwelijks aan, door de sterke verbondenheid aan de Nederlandse Hervormde Kerk, die als een bijzondere planting van God werd gezien. Terwijl in Friesland de volgelingen van Abraham Kuyper al snel de hervormden overvleugelden, bleven de dolerenden in de Alblasserwaard een minderheid. Tekort aan geestelijke voeding onder de zondagse prediking werd door piëtistische bewoners van de waard gecompenseerd door het bezoeken van gezelschappen. De onkerkelijke stroming binnen het gezelschapsleven werd vertegenwoordigd door Manus van den Hoven uit Giessendam, de kerkelijke stroming door Fijgje Bons uit Bleskensgraaf. De laatste stroming was dominant, al werd ook daar geestelijke overeenstemming hoger aangeslagen dan kerkelijke uniformiteit.

Kerkelijke kleuren

Vandaag zijn de hervormde gemeenten binnen de Protestantse Kerk in Nederland toonaangevend in de Alblasserwaard. In veel plaatsen is het de enige kerkelijke gemeente. Slechts een kleine minderheid van de hervormden koos na de kerkfusie in 2004, die tegelijk een kerkscheuring veroorzaakte, voor de Hersteld Hervormde Kerk.

De zes christelijke gereformeerde kerken van de Alblasserwaard (Alblasserdam, Nieuwpoort, Noordeloos, Papendrecht en twee gemeenten in Sliedrecht) hebben voor het merendeel een behoudend karakter. De drie gereformeerde gemeenten (Alblasserdam, Hardinxveld-Giessendam, Sliedrecht) zijn te vinden aan de flank van de Alblasserwaard. Dat geldt ook voor de drie oud gereformeerde gemeenten in Nederland (Hardinxveld-Giessendam, Kinderdijk en Papendrecht).

De gereformeerde gemeente in Nederland te Alblasserdam groeide sterk in omvang tijdens de jaren waarin ds. F. Mallan er predikant was (1984-1996). Naast Alblasserdam hebben de Gereformeerde Gemeenten in Nederland binnen de Alblasserwaard alleen nog een kleine gemeente in Groot-Ammers. De Gereformeerde Kerken vrijgemaakt hebben vier gemeenten in de Alblasserwaard (Alblasserdam, Hardinxveld-Giessendam, Nieuw-Lekkerland en Sliedrecht). De Nederlands Gereformeerde Kerken zijn vertegenwoordigd in Hardinxveld-Giessendam, Langerak en Sliedrecht.

Heart Cry

Het klassieke gezelschapsleven is intussen ook in de Alblasserwaard vrijwel verdwenen. Wel zijn er nog relatief veel thuislezers in de lijn van Manus van den Hoven, met name rond Sliedrecht en Hardinxveld-Giessendam. Het gezelschapsleven kreeg een evangelische variant dankzij een vriendengroep uit Wijngaarden en omgeving, met Arjan Baan als belangrijkste vertegenwoordiger. Vanuit het verlangen naar een opwekking gingen ze rond de millenniumwisseling jongerenavonden organiseren. De organisatie werd na enkele jaren ondergebracht in de Stichting Reformatorisch Appel (SRA). Een volgende stap was het organiseren van landelijke conferenties in de geest van de Engelse Keswickconferenties, met een sterke nadruk op levensheiliging en missionair elan. Daarvoor werd in 2006 Stichting Heart Cry opgericht, waar de SRA drie jaar later in opging. Vanwege de theologische ontwikkeling veranderden predikanten die er aanvankelijk mee sympathiseerden in critici.

De beweging leidde ook tot gemeentevorming. Evangelist Jacques Brunt, bestuurslid van Heart Cry, is voorganger van de christelijke gemeente Alblasserdam. Incidenteel gaat Brunt voor in de Messiaanse gemeente Nieuw-Lekkerland, gesticht door Wim Verwoerd. De leden van beide gemeenten zijn voornamelijk afkomstig uit de rechterflank van de gereformeerde gezindte. Dat geldt ook voor gemeente De Schaapskooi in Hardinxveld; in mindere mate voor de evangelische gemeente Jozua in Alblasserdam en de vrije baptistengemeenten van Bleskensgraaf, Groot Ammers, Nieuw-Lekkerland en Papendrecht.

Ook in Giessenburg en Meerkerk ontstonden evangelische gemeenten: Rafaël en de christengemeente Meerkerk. Rafaël komt op zondag samen in zalen- en partycentrum De Til in Giessenburg. Dat is ook de plaats van samenkomst voor de diensten die worden georganiseerd door het bestuur van de vrije evangelisatie, die nog iets van het oude gezelschapsleven weerspiegelt. Elke dinsdag gaat er een predikant uit de rechterflank van de gereformeerde gezindte voor. Zonder ambtelijk toezicht, voor een interkerkelijk gezelschap.