Studenten en schulden, ze lijken bij elkaar te horen. Zoals huis en hypotheek. Een op de vijf studenten heeft een betalingsachterstand, bleek vorige week uit onderzoek van de NOS. En dat gaat nog over studenten die studeerden voordat het leenstelsel werd ingevoerd.

Schuldhulpverleners zagen in hun praktijk 2018 het aantal studenten met recht op studiefinanciering verdubbelen. Dat stelde de branchevereniging voor schuldhulpverleners NVVK in april naar aanleiding van een peiling onder schuldhulpverleners. De hulpverleners wijten de toestroom van studenten onder meer aan de invoering van het leenstelsel. Sinds 2015 moeten studenten hun studie zelf betalen (zie ”Schulden stijgen”).

De invoering van het leenstelsel was voor het Windesheim een prikkel om het financieel spreekuur te beginnen, stelt projectleider Inge Bekhuis. Op het spreekuur kunnen studenten in gesprek gaan over hun financiële situatie. „Schulden kunnen het leven van een student beheersen”, stelt Bekhuis. „Het levert stress op. Daardoor presteren studenten slechter op school.”

Betalingsregeling

Op het spreekuur gaan hbo-studenten van de opleiding social work en rechtenstudenten in gesprek met leeftijdsgenoten met budgetproblemen. De sociaal raadsman Chèriel Alidjan (24) van stichting De Kern begeleidt de studenthulpverleners. Alidjan weet uit ervaring wat het is om krap bij kas te zitten. „Ik ging op mijn negentiende het huis uit en moest veel werken om rond te komen. Soms was het krap. En dan kwam de aanslag van de gemeentebelastingen binnen. Dan dacht ik: „O, wat nu?””

Een andere keer kreeg Alidjan „ruzie” met de Belastingdienst. „Ik had een auto van de zaak en kreeg opeens een factuur voor de bijtelling. Of ik even 4000 euro wilde betalen. Gelukkig kon ik me redden doordat ik wist hoe ik een betalingsregeling moest treffen. Veel studenten weten dat niet.”

De tweedejaarsstudent hbo-rechten Celeste Heuker (20) heeft het financieel voorbeeldig voor elkaar. „Maar dat komt mede doordat mijn ouders mijn studie betalen. Daarbij komt dat ik van huis uit heb geleerd secuur met financiën om te gaan. Elk loonstrookje van mijn bijbaan in een kledingwinkel print ik uit en doe ik in een map. Zo weet ik goed wat er binnenkomt. En van mijn loon spaar ik 100 euro per maand voor later. Aan dat geld kom ik niet.”

Spaardoel

Niet elke student registreert inkomsten en uitgaven zo zorgvuldig als Heuker. „Pas kwam hier een jongen die zei dat hij niet kon rondkomen. Maar hij wist niet waar dat aan lag”, vertelt Alidjan. „Ik voel dan energie door mijn hele lichaam stromen, zo blij ben ik dat ik kan helpen. Ik vertelde hem: Wij gaan dit samen oplossen.”

De hulpverlener nam de student toen mee naar een lokaal en opende daar de softwareprogramma Excel op zijn laptop. In het rekenprogramma staan twee tabellen. Boven de ene staat in vette letters ”inkomsten”, boven de andere ”uitgaven”. „Deze tabel lopen we helemaal langs. Hoeveel studiefinanciering krijg je? Hoeveel loon? Heb je nog andere inkomstenbronnen? En ook: Heb je een auto? Wat betaal je aan huur? En voor je zorgverzekering?”

De student die niet wist waar zijn geld bleef, hield op papier onder de streep maandelijks 400 euro over. Dat bleek toen Alidjan met hem het overzicht had ingevuld. „Toen biechtte hij op dat hij een feestbeest was”, glimlacht de hulpverlener. „Hij stapte graag. Ik raadde hem aan daarmee te stoppen.” Met een spaardoel op zak vertrok de student. „Ik heb hem geadviseerd om van de 400 euro die hij overhoudt, iedere maand 150 euro opzij te leggen. Ik ben benieuwd of hij over drie maanden 450 euro heeft.”

Loonheffingskorting

„Wat kan ik voor je doen?” vragen de studenten op het financiële spreekuur wanneer een hulpvrager op hen afstapt. Een jongeman vertelt dat hij een aanslag van de Belastingdienst voor zijn kiezen heeft gekregen, met het verzoek 2000 euro terug te betalen. „Zodra hij sprak over een „dikke aanslag” vermoedde ik het al”, stelt Alidjan. „Deze jongeman had bij twee verschillende werkgevers zijn loonheffingskorting aanstaan. Dat mag niet. We hebben hem meteen even uitgezet bij de baas waar hij het minst verdient.”

Rechtenstudent Celeste Heuker bemenst de balie van het financieel spreekuur vrijwillig, als verdieping van haar studie. „Ik kijk door een juridische bril naar de problemen van mensen. Van mijn collega en studente social work Linde leer ik sociaal naar een hulpvraag te kijken. Zij zegt als eerste: „Goed dat je naar ons toekomt, wij gaan je helpen.” Uit mezelf zou ik nooit bedacht hebben om zo sociaal te reageren. Maar dat is goed om te doen, omdat hulpvragers zich vaak schamen voor het feit dat ze niet kunnen rondkomen.”

Orde

Het loopt nog geen storm op het wekelijkse spreekuur, erkennen de betrokkenen. Soms komen er twee mensen op een middag. Andere keren niemand. En dat terwijl mbo-studenten op een soortgelijk spreekuur op het Zwolse Deltion College de deur platlopen, volgens Alidjan. Heuker vermoedt dat dit komt omdat hbo- en wo-studenten niet graag te koop lopen met het feit dat ze er niet in slagen hun financiële zaakjes op orde te houden. „Als ik financiële problemen zou hebben, zou ik het ook lastig vinden daar open over te vertellen. We vinden in Nederland dat je je financiën in eigen hand moet zien te hebben.”

Projectleider Bekhuis noemt het winst dat studenten met een juridische en sociale studie samenwerken. „Als je studenten vanuit verschillende perspectieven naar een vraagstuk laat kijken, kom je met een betere oplossing. In het werkveld gaat het ook zo.”

Ondanks dat de hulpvragen achterblijven bij de verwachting, blijft het financieel spreekuur bestaan, garandeert Bekhuis. „We gaan stug door. We willen heel graag de studenten bereiken die hier baat bij hebben. Want wie zijn huishoudboekje op orde heeft, kan beter studeren.”

Schulden stijgen

Steeds meer studenten hebben schulden. En het gemiddelde bedrag dat scholieren rood staan, stijgt. Voor 2015 werd (een deel van) de studielening kwijtgescholden als een student binnen tien jaar de opleiding voltooide. Inmiddels moeten studenten het volledige bedrag dat ze lenen in 35 jaar terugbetalen.

Circa 58 procent van de studenten leent. Want een studie is niet gratis. Budgetinstituut Nibud becijferde in 2017 dat een uitwonende student maandelijks 1216 euro nodig heeft om rond te komen.

Studenten die sinds 2015 de collegebanken inschuiven, moeten dat bedrag zelf opbrengen. Vaak lukt dat niet zonder hulp van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), waarbij hbo- en wo-studenten momenteel maximaal 1037,63 euro per maand kunnen lenen. Politiek Den Haag noemt die studiefinancieringsregeling „investeren in je eigen toekomst.”

Een studieschuld van enkele tienduizenden euro’s is voor studenten –ondanks relatief voordelige terugbetalingsregelingen– doorgaans niet prettig. Zo is het onder meer lastiger om een hypotheek te krijgen.

Het Nibud adviseert studenten eerst te kijken of het mogelijk is de inkomsten te verhogen, vervolgens kritisch te kijken welke uitgaven de student kan terugsnoeien en bij een eventueel tekort pas te gaan lenen. Met als waarschuwing: „Te weinig lenen kan ook. Lenen bij DUO is goedkoper dan rood staan op de bankrekening.”

Minder studenten op kamers

Bijna de helft van de studenten aan de Christelijke Hogeschool Ede (CHE) heeft een studieschuld. Dat bleek eind 2017 uit een „zeer beperkte steekproef” die de onderwijsinstelling liet uitvoeren. Een derde van de studenten heeft stress vanwege de schuld die ze hebben, bleek uit dezelfde peiling. De CHE is van plan binnenkort uitgebreider onderzoek naar schuldenproblematiek onder zijn studenten.

Een belangrijke oorzaak voor de studentschulden is volgens een woordvoerder van de CHE het leenstelsel. „Dit stelsel legt een voortdurende druk op studenten. Zo is van studie veranderen risicovoller vanwege de kosten die dat met zich meebrengt. Een belangrijk gevolg van het leenstelsel is ook dat veel minder studenten op kamers gaan wonen. Daardoor kunnen ze minder meedoen aan sociale en vormende activiteiten die bij het studentenleven horen.”

Studenten met schuldproblematiek kunnen binnen de CHE voor hulp en advies terecht bij de studentdecaan. Niet alle studenten weten dat ze daar terechtkunnen. Onlangs organiseerde Money Fit, de jongerentak van SchuldHulpMaatje Nederland, een workshop over geld op de CHE. Daar kwamen zo’n vijftien studenten op af, weet de CHE.

Driestar hogeschool heeft geen cijfers van schulden onder zijn studenten, maar heeft de indruk dat driestarianen minder vaak geldproblemen hebben dan studenten van de gemiddelde hbo- of wo-instelling. „Het komt zelden voor dat studenten hun collegegeld tijdelijk niet kunnen betalen”, weet een woordvoerder. Wel vraagt een paar keer per jaar een student uitstel van betaling aan voor de huur van een kamer in de studentenflat bij de hogeschool. „Met een betalingsregeling komt het altijd weer goed.”