Met een behoorlijk droog voorjaar heeft de natuur dit jaar een valse start gemaakt. Vooral struikheide, zomereik en fijnspar lijden eronder. Als het deze zomer net zo droog wordt als vorig jaar in juli en augustus, zal de impact op het planten- en dierenleven aanzienlijk groter zijn.

„Er is veel sterfte onder de struikheide”, stelt Henk Siebel, ecoloog bij Natuurmonumenten, vast. „Deze heide erg gevoelig geworden voor de droogte.”

Doordat er veel stikstof uit de lucht neerslaat, kan de plant gemakkelijk aan voedsel komen, maar is zijn wortelstelsel minder ontwikkeld dan voorheen. Dit wreekt zich nu omdat de wortels, die 50 centimeter tot 1 meter lang zijn, de vochtige lagen in de bodem niet meer bereiken. De plant sterft af en heidevelden zien er dor en vergrijsd uit.

Zandgronden

Ook zomereiken op de hoger gelegen zandgronden en grindrijke bodems hebben het zwaar. „Vaak gaan er takken dood en soms sterft de hele boom.”

Ernstiger is het gesteld met de fijnsparren. Die kunnen slecht tegen gebrek aan vocht. Verzwakte bomen hebben geen verweer tegen de letterzetter, een kevertje dat altijd aanwezig is, gaatjes maakt in de schors en daaronder lange gangen graaft. „Normaal wordt het beestje gehinderd door de hars die in zo’n gangetje komt, maar bij deze droogte gebeurt dat niet”, aldus Siebel. „Het gevolg is dat de kevertjes de vaten onder de schors vernielen waardoor het transport van water naar de top stopt en de boom afsterft, bovenaan het eerst.” Siebel ziet dit vooral in de Achterhoek en op de Veluwe.

Verjonging

Maarten den Hartigh, boswachter bij het Utrechts Landschap, is minder somber. „De lijsterbessen, die afgelopen zomer snel uitdroogden, lopen weer uit. Je ziet er niets aan.”

Ook op de Utrechtse Heuvelrug zijn grote stukken struikheide verdord en verdroogd. „Er zijn stukken die helemaal zijn afgestorven”, bevestigt hij. „Maar ik zie ook nog steeds nieuwe uitlopers ontstaan, er is sprake van verjonging van de heide.”

Den Hartigh prijst de veerkracht van de natuur, maar beseft dat de rek er wel uit is. „De droogte zoals we die vorig jaar hadden, moet niet vaker optreden want dan komen er echt problemen.”

Het omvallen van een grove den onlangs wil hij niet zonder meer aan de droogte toeschrijven: „Het kan zijn dat de droogte alleen vat krijgt op bomen die niet meer vitaal genoeg waren. Zo gaat het vaker, ziekte en plagen treffen de zwakke bomen waardoor de schade zich opstapelt.”

Volgens ecoloog Siebel zijn bomen over het algemeen goed aangepast aan de omstandigheden in ons klimaat. Maar als extremen zich herhalen, kan dat heel verkeerd uitpakken. „Op de heide zie je dat jonge dennen en berken afsterven door de droogte: ze hebben weinig wortels die ook niet zo diep reiken. Dat er zo veel bomen groeien komt door de stikstofdepositie vanuit de lucht. Een betrekkelijk voordeel is dat de boswachters ze nu niet uit de heidevelden hoeven te verwijderen om te voorkomen dat die in bos veranderen”, lacht hij.

Soorten

Rob van Dongen, als hydroloog verbonden aan Staatsbosbeheer, ziet ook nog steeds de gevolgen van de droogte van vorige zomer. „In Twente is de waterstand in de beken op de hoge zandgronden nog niet hersteld, het grondwaterpeil is nog niet terug op het oude niveau.”

Hij prijst zich gelukkig dat de winter die vorig jaar aan de droge periode voorafging behoorlijk nat was. „Juli en augustus 2018 waren écht droog. Als dat zich herhaalt, is de impact veel groter omdat we nu een veel droger voorjaar hebben.”

De hoge zandgronden van Noord-Brabant, Overijssel en Gelderland zijn extra gevoelig voor droogte. „Veel natuurgebieden zijn betrekkelijk klein. Ze worden omgeven door landbouwgebied en zijn structureel te droog. Als de waterhuishouding goed is, zijn er verschillende gradaties tussen nat en droog, zodat dieren en planten uitwijkmogelijkheden hebben”, aldus Van Dongen.

Bomen gaan niet onmiddellijk dood en ze laten ook niet als eerste hun blad vallen, benadrukt de hydroloog. Veranderingen laten zich vooral zien in de soortensamenstelling: de gevoelige soorten verdwijnen en hun plaats wordt ingenomen door soorten die minder hoge eisen stellen. „Je moet het goed bijhouden om verandering waar te nemen.”

>>rd.nl/drogenatuur

Hoogveen

Hoogveen is in tijden van droogte het kwetsbaarst omdat het afhankelijk is van de aanvoer van regenwater. Als dat uitblijft, drogen vennen op en ontstaan er scheuren in het veen dat bij blootstelling aan de lucht oxideert.

De droogte van vorig jaar was uitzonderlijk, al staat 1976 ook als bijzonder droog jaar te boek.

Uit de statistieken blijkt dat er zich in de jaren vijftig ook periodes van grote droogte hebben voorgedaan.