Een verbod op langer werken, ook als de werknemers dat zelf zouden willen. Dat is de strekking van het vonnis van de Groningse rechtbank met betrekking tot de hangmappenfabrikant Smead. Het gegeven dat de grote meerderheid van het Smead-personeel instemt met het voorstel van de directie om 40 in plaats van 36 uur te gaan werken, is hier kennelijk niet van doorslaggevende betekenis.Gezien de slechte bedrijfsresultaten en de toenemende concurrentie vond de directie dat er ingegrepen moest worden. Ook het personeel was daarvan doordrongen. Dat wilde liever langer werken met behoud van loon, dan dat het financieel wat zou moeten inleveren. Dat kan men zich voorstellen.

Een 40-urige werkweek botst echter met de grafische CAO, die uitgaat van 36 uur. En, zo was het uitgangspunt van de rechter, elke afspraak tussen werkgevers en werknemers die in strijd is met de algemeen verbindend verklaarde bepalingen van de CAO, is nietig.

Juridisch is daar inderdaad weinig tegenin te brengen. Hoogstens is er een punt van te maken of een hangmappenbedrijf wel onder de grafische CAO valt. Maar als je zelf altijd gevonden hebt van wel, kun je niet ineens op een andere lijn gaan zitten.

Dat neemt niet weg dat er over de opstelling van de CNV- en FNV-bond wel het een en ander te zeggen is. Waarom hebben ze deze zaak op de spits gedreven? Heeft het voor hen geen betekenis dat het personeel van Smead (ook degenen die vakbondslid zijn) zich akkoord verklaard hadden met de werktijdverlenging?

Getuigt dit optreden van de vakbonden niet van een ergerniswekkend paternalisme? De vakbondsbestuurders vinden kennelijk dat ze beter weten wat goed is voor de werknemers dan de werknemers zelf.

Misschien dat daar vroeger wat voor te zeggen viel. Toen hadden we te maken met een weinig geschoolde arbeidersklasse die vaak op de rand van het bestaansminimum leefde. Inmiddels is dat heel anders geworden.

Bovendien hebben we tegenwoordig in de ondernemingsraad (OR) een platform waar directie en personeel elkaar ontmoeten. Vakbonden kijken vaak kritisch naar de groeiende betekenis van ondernemingsraden. Die staan immers dichter bij het bedrijf en zeker ook bij het daar werkzame personeel, dan de bonden zelf.

Op twee manieren kan dit probleem van de knellende CAO worden opgelost. Door te tornen aan de algemeen verbindend verklaring, of door de CAO’s meer het karakter te geven van een raamwerk waarbinnen bedrijven in overleg met hun ondernemingsraad, nadere afspraken kunnen maken.

Het eerste is een zaak van het kabinet. Recent heeft minister De Geus laten weten dat hij overweegt CAO’s met een te hoge loonstijging niet algemeen verbindend te verklaren. Dat stuit echter op groot bezwaar van de sociale partners.

Beter zou zijn wanneer bij de onderhandelingen over de nieuwe CAO’s meer ruimte komt voor een eigen invulling op bedrijfsniveau. Daar zal echter een flinke strijd voor nodig zijn. Dat betekent immers dat de vakbonden een stapje terug moeten doen ten gunste van de OR als vertegenwoordiger van de werknemersbelangen.