Wie herkent ’t niet? „We pakken zo vaak bewusteloos onze telefoon. Nee, dat is geen verspreking. Ik bedoel dat we het vaak niet onbewust maar bewusteloos doen, omdat we ons eigen bewustzijn uitschakelen. Alsof je het op de automatische piloot doet. Maar je hebt een keuze”, zegt dr. Justine Pardoen van Bureau Jeugd & Media. Ze schreef diverse boeken over internetopvoeding.

Met het groeiende smartphonegebruik neemt ook het aantal foto’s toe. Van elk lachje van de baby, elke nieuwe stap van de dreumes en elk grappig liedje van de kleuter wordt een plaatje geschoten of een filmpje gemaakt. Dat wordt gedeeld met dierbaren, en steeds vaker gebeurt dat via sociale media. Echter, hoe onschuldig een filmpje ook kan zijn, het kan drastische gevolgen hebben om het openbaar te delen op internet.

Dit bleek afgelopen februari, toen bekend werd dat binnen een pedofielennetwerk op YouTube men elkaar wees op bepaalde scènes in onschuldig bedoelde filmpjes met kinderen. In de reacties onder sportvideo’s of vlogs van kinderen werd op de seconde nauwkeurig gelinkt naar momenten waarop jonge kinderen een houding hebben die voor sommige mensen blijkbaar opwindend is. YouTube heeft het inmiddels onmogelijk gemaakt om onder video’s met kinderen reacties achter te laten.

Afspraak

Foto’s delen van je kind op sociale media? „Ik zou zeggen dat het niet nodig is”, stelt Pardoen. „De belangrijkste reden is dat kinderen daar zelf geen zeggenschap over hebben. Wij ouders bepalen zo hun digitale sporen in hun plaats.”

Pardoen adviseert het gesprek over het al dan niet delen van digitale beelden al te beginnen tijdens de zwangerschap. „Juist omdat opa’s en oma’s tegenwoordig ook online zijn. Wat wil je als ouder? Jij moet de leiding hebben. Aan de ene kant heb je het plezier om te delen: de trots en alle gevoelens die erbij horen. Dat is gezond, die behoefte is wezenlijk en essentieel. Maar je moet wel nadenken over de consequenties. Foto’s online delen is wat anders dan een plaatje opsturen in een envelop of iemand mee laten kijken in een album.”

Voor het delen van foto’s van de kinderen zijn er diverse mogelijkheden via sociale media. Volgens Pardoen is WhatsApp een veilige manier. „Wel moet je opletten met een groepsapp, omdat daar het risico op doorsturen van beelden groter is dan bij het een-op-een delen ervan. Te allen tijde geldt: maak afspraken met familieleden en vrienden over het al of niet doorsturen van foto’s.”

Alert

Er zijn ouders die ervoor kiezen om foto’s te delen op een openbaar account, op bijvoorbeeld Instagram. Dit kan op een herkenbare manier, dus met gezicht, of onherkenbaar. Pardoen: „Als je herkenbare foto’s van je kinderen deelt op een openbaar account, moet je je ervan bewust zijn dat je de regie over die beelden kwijt bent. Je kunt nooit meer bepalen wie ze wel of niet ziet of bewaart. Daarmee is er geen controle over waar de beelden verspreid worden. Een commerciële organisatie kan ze dus in een reclame gebruiken, of nog erger: ze worden gebruikt binnen een pedofielennetwerk.”

Maar als je nu gewoon nette, onschuldige foto’s online plaatst? Ook dan moet je alert zijn, zegt Pardoen. „Die beelden kunnen op een andere manier bekeken worden dan waarop je er zelf naar kijkt. Je bent dus fout bezig als je je niet realiseert wat voor consequenties het voor jouw kind kan hebben. Dan gaat het niet meteen om de pedofiele blik. Denk ook aan gezichtsherkennende software, die steeds beter wordt. Die is nu misschien nog niet breed beschikbaar voor de consument, maar dat zal in de toekomst ongetwijfeld wel zo zijn. Dan voer je een foto in via bijvoorbeeld Google en daarmee krijg je alle beelden van die persoon die op internet te vinden zijn. Dus ook de kinderfoto’s. Daar kom je nooit meer vanaf.”

Anderen kunnen foto’s bewerken tot erotisch materiaal. Of kwaadwillenden misbruiken ze als een soort ruilmiddel waarbij de eigenaar onder dwang geld moet afstaan om te voorkomen dat z’n foto op een nare manier gepubliceerd wordt. Dit gebeurt onder meer bij sexting –het verspreiden of delen van seksueel getinte foto’s of video’s– , dat vooral onder tieners voorkomt.

Story

Pardoen –eerder hoofdredacteur van oudersonline.nl– sprak hier tien jaar geleden al over op ouderavonden. „Die ouders vroegen zich dan af of ze echt bezig moesten zijn met alles wat er mis kon gaan, ze konden zich dat niet voorstellen. Ze wilden in het moment plezier hebben van het delen. Dat willen mensen nu nog steeds. Maar we moeten echt rekening houden met de onherroepelijkheid van het delen van die kinderfoto’s.”

Foto’s zijn natuurlijk ook te plaatsen op een account dat alleen toegankelijk is voor vrienden. In de praktijk blijkt echter dat de schare ‘vrienden’ op social media vele malen groter is dan die in het echte leven. Dus het blijft de vraag of daar foto’s van kinderen gedeeld moeten worden.

Wie toch een grote drang heeft om foto’s te delen, kan kiezen uit een paar opties. „Ik vind de functie van het verhaal of story op onder meer Instagram een mooie tussenweg”, zegt Pardoen. Door een foto of video te plaatsen in een zogeheten verhaal is de foto 24 uur te bekijken door vrienden of volgers. Behalve Instagram hebben ook Snapchat en Facebook deze functie. „Het voldoet aan de behoefte om iets te delen en past bij de tijdelijkheid van de gebeurtenis – bijvoorbeeld een lunch van een moeder met haar tienerdochter. Het is ook een mooie manier voor pubers die hun belevenissen willen delen met hun online vrienden.”

Dat Instagram die stories vervolgens wel bewaart, is volgens Pardoen inherent aan het gebruik van de app. „Daar teken je voor. Instagram zegt die geschiedenis nodig te hebben voor de bedrijfsvoering. Waarschijnlijk worden die beelden bewaard op hun servers en daarmee hebben ze dan goud in handen. Google heeft immers ook alle zoekopdrachten bewaard. Dat heeft het bedrijf groot gemaakt, en daar hebben we met elkaar ook veel gemak van.”

Op zeker moment komen kinderen op een leeftijd waarop ze graag beelden van zichzelf posten. Pardoen vindt dat je dat niet moet toestaan als ze klein zijn. „Als ze op 8-jarige leeftijd een smart-phone hebben, moet de regel in huis zijn dat ze geen dingen op sociale media delen. Het hoort inmiddels bij de normale opvoeding dat je kinderen stap voor stap begeleidt op digitaal gebied. Dus niet een smartphone in handen geven en doen alsof het daarmee klaar is.”

Een eerste stap in het gebruik van een smartphone door een kind zou volgens Pardoen kunnen zijn dat alles wat online gaat vooraf bekeken wordt door pa en ma. Daarna laten de ouders het meer los en kijk ze af en toe wat het kind online doet en deelt.

„Je kunt met allerlei technieken tegenwoordig je kinderen volgen. Tegelijkertijd doen ouders dat soms te makkelijk. Een kind moet de vrijheid hebben om binnen grenzen fouten te maken. Je kijkt ook niet mee in het dagboek van je puber. Het belangrijkste is om steeds actief het gesprek erover te voeren. Dat kan ook als je zelf niet in het bezit bent van een smartphone of geen gebruikmaakt van sociale media. Het digitaal opvoeden is dan lastig, maar het kan zolang je het jezelf aantrekt wat je kind doet. Het gaat natuurlijk makkelijker als je vanuit ervaring begrijpt hoe sociale media voelen en werken.”

@jansvnrijss

„Ik heb een gesloten account op Instagram waarop ik ook foto’s deel van mijn kinderen. Dat is gewoon vanzelf gegaan, ik heb geen speciale strategie. Waarom ik foto’s van hen plaats? Tja, de kinderen, daar zorg ik voor; dat is mijn dagtaak. Als ik foto’s van allerlei baksels zou plaatsen, of van dingen die ik genaaid heb, dan zou dat voelen alsof ik daarmee wil pronken.

Ik probeer erop te letten dat het nette foto’s zijn, nooit beelden waarmee mijn kinderen geplaagd kunnen worden. Dat is voor mij de grens: dat ik ze ermee voor schut zou zetten. Ik plaats weleens een foto waarop we een gekke bek trekken, maar dat is als we het allemaal doen – een plaatje waar de spontaniteit en gezelligheid vanaf straalt.

Sociale media betrek ik bewust bij de opvoeding. Er heeft lange tijd een briefje bij ons op de wc gehangen met de tekst: ”God hoort en ziet elk woord”, dat was een citaat uit een catechismuspreek. Ik hoop dat de kinderen dat ook lezen. En we geven ze het motto mee ”Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg”.

Mijn tieners hebben er nooit bezwaar tegen als ik een foto van hen op mijn account plaats. Ik vraag het niet altijd –meestal wel– maar ik ken ze; ze vinden het geen probleem.”

@roeliene_k

„Vanwege mijn shopje op Etsy (online marktplaats voor hand- gemaakte producten, RR) heb ik een account op Instagram. Ik teken kaartjes en kan zo meer bekendheid aan mijn producten geven. Maar ik wil wel dat het een persoonlijk account is, geen bedrijfsaccount. Daarom deel ik ook dingen van ons leven.

Het nadeel van een open account is dat je soms gevolgd wordt door mensen waarvan je denkt: hoezo volg jij mij? Die kan ik dan blokkeren. Maar anderzijds levert het leuke dingen op, zoals onlangs een aanvraag om een geboortekaartje te ontwerpen.

Mijn man en ik hebben afgesproken dat onze negen maanden oude dochter in principe niet herkenbaar in beeld op Instagram komt. Ik plaats wel eens een fotootje, maar altijd zo dat je haar gezicht niet ziet. Mijn man heeft het boek ”De cirkel” van Dave Eggers gelezen, waarin iedereen alles van elkaar weet doordat ze zoveel delen. Dat willen we dus absoluut niet. Tegelijk wil ik er niet te krampachtig in zijn. Als we een keer een leuke foto van ons drieën hebben, dan zal ik die misschien weleens plaatsen. We zijn geen puristen, maar ik vind het belangrijk dat we ons bewust zijn van de privacy van ons kind.

Een tweede motivatie om het onherkenbaar te doen is de toekomst. Hoe vindt zij het als er allemaal foto’s van haar op internet geplaatst zijn waar ze zelf geen invloed op had? Als ze daar oud en wijs genoeg voor is, mag ze zelf bepalen of ze beelden van zichzelf op internet deelt.”