Ethische codes lijken in China nauwelijks een beperkende rol te spelen. Pas na internationaal protest met maatregelen komt de overheid.

Dat bleek eind vorig jaar, toen de Chinese hoogleraar Jiankui He bekendmaakte dat hij de tweeling Lulu en Nana met de CRISPR/Cas9-methode resistent had gemaakt tegen hiv. Pas na heftig internationaal protest verklaarde het Chinese ministerie van Wetenschappen dat Jiankui He met de modificatie de Chinese wet zou hebben overtreden en in strijd met de wetenschappelijke ethiek zou hebben gehandeld.

Chinese wetenschappers hebben zich vol overgave gestort op experimenten met apen. Een kloonexperiment vorig jaar leverde Chinese wetenschappers twee identieke Java-apen op, Zhong Zhong en Hua Hu. Het was de eerste keer dat wetenschappers een primaat kloonden uit een niet-embryonale cel. In januari maakte een Chinees instituut bekend dat het vijf klonen had geproduceerd van een aap met een ernstige psychische stoornis. Ook publiceerden de wetenschappers een artikel waarin ze uit de doeken deden hoe ze met CRISPR/Cas9 apen met parkinson hadden gecreëerd.

Verstand

Recent zijn Chinese wetenschappers erin geslaagd het menselijk gen MCPH1 in te bouwen in resusaapjes. De hersenen van de aapjes lijken daardoor meer op die van een mens. Het leverde de aapjes in ieder geval een beter geheugen op. Het is een eerste poging om de evolutie van het menselijk verstand te begrijpen, liet onderzoeksleider Bing Su, geneticus van het Chinese Kunming Institute of Zoology, weten in het wetenschappelijke tijdschrift National Science Review. In dit geval bleef internationaal protest uit, al was er wel kritiek.

In de Europese landen en de VS is dergelijk onderzoek niet toegestaan vanwege de ethische bezwaren die er kleven aan het gebruik van menselijk genetisch materiaal. Ook is het steeds moeilijker om in Europa en in de VS experimenten uit te voeren met apen. Maar Chinese wetenschappers lijken er weinig moeite mee te hebben.

Sebastiaan Mastenbroek, klinisch embryoloog bij het Universitair Medisch Centrum in Amsterdam, gaf maandag in het AD aan het „niet verrassend” te vinden dat het genetisch onderzoek in China een enorme vlucht neemt, ondanks de ethische discussie. „Er wordt door China enorm in geïnvesteerd.” China loopt volgens hem voorop, en het apenonderzoek zou zich uit de westerse wereld naar China verplaatsen omdat het daar „goedkoper en sneller” kan.

Stoomwals

James Sikela, geneticus van de University of Colorado (VS), maakt zich grote zorgen over het respect dat de Chinese wetenschappers zullen betonen voor de dieren. Hij vreest dat ze de apen steeds extremer zullen aanpassen. „Het is het klassieke hellende vlak. We kunnen erop rekenen dat we hiermee vaker te maken zullen krijgen naarmate dit type onderzoek wordt voortgezet.”

„Het is verontrustend dat de genetische wetenschap op deze manier als een stoomwals voortrolt”, zegt Sikela. Op de website van MIT Technology Review uit hij de vrees dat dit Chinese onderzoek op termijn de deur openzet naar het klonen van mensen.

„De technische barrières om mensen genetisch te kopiëren, zijn inmiddels wel geslecht”, stelde Mu-Ming Poo, directeur van het Instituut voor Neurowetenschappen van de Chinese Akademie van Wetenschappen (ION), begin dit jaar in het wetenschappelijke tijdschrift Nature.

Hij ontvouwde tegelijk zijn plannen voor een international primaatonderzoekscentrum in Shanghai, bedoeld voor het klonen van apen voor genetisch onderzoek. „Dit wordt het CERN van het neurobiologisch onderzoek van primaten”, stelde Poo met een verwijzing naar het onderzoekscentrum voor deeltjesonderzoek in Genève. Hij liet weten dat farmaceutische bedrijven grote belangstelling hebben om nieuwe medicijnen op de gekloonde apen te testen.

Veelbetekenend

Computerwetenschapper Martin Styner was als MRI-specialist van de University of North Carolina (VS) betrokken bij het Chinese onderzoek van apenhersenen. „Er waren allerlei aspecten aan het onderzoek die nooit in de VS hadden kunnen worden uitgevoerd. Ik vraag me zelfs af of het onderzoek zich wel richtte op de dingen waarvoor de dieren waren gemaakt.” Hij noemt het op de website van MIT Technology Review veelbetekenend dat toonaangevende wetenschappelijke tijdschriften de Chinese apenonderzoeken niet willen publiceren.

Kloonspecialist Shoukhrat Mitalipov van het Oregon Health and Science University in Portland (VS) denkt dat de meeste genetici de kloontechniek niet willen toepassen op mensen, vooral vanwege ethische bezwaren.

Sinds het bekend worden van de genetisch aangepaste baby’s van Jiankui He staat er internationaal een stevige rem op genetische experimenten op mensen. Maar Mitalipov uit de vrees dat privéklinieken zich daar weinig aan gelegen zullen laten liggen. In China kunnen ze vrijwel ongehinderd hun gang gaan.

Het land heeft dan wel wetenschappelijke richtlijnen die klonen verbieden, maar kent weinig wettelijke beperkingen voor het gebruik van stamcellen. En de regels die er zijn worden nauwelijks gehandhaafd. Veelzeggend is het dat ION-directeur Mu-Ming Poo aangeeft dat alleen internationale regelgeving dit kan stoppen.

Het gebrek aan wettelijke regels lokt genetici die in de westerse wereld tegen allerlei beperkingen aanlopen. Dat maakt de kans dat de eerste gekloonde mens of de eerste designerbaby uit China komt wel heel groot.