Tientallen voorgangers van de Unie van Baptistengemeenten en de Alliantie van Baptisten- en CAMA-gemeenten (ABC) tekenden op 19 maart een intentieverklaring om te werken aan verdere eenheid. De samenwerkingsovereenkomst voorziet in afspraken voor nauwere samenwerking. In november stemden de ledenvergaderingen van de ABC en de Unie al in grote meerderheid in met beide documenten.

De ABC is een samenwerkingsorganisatie voor vrije baptisten- en evangelische gemeenten in Nederland. De ABC-gemeenten ontstonden in 2006 uit een samengaan van de Broederschap van Baptistengemeenten in Nederland en de CAMA-gemeenten in Nederland. CAMA staat voor Christian and Missionary Alliance en is een internationaal kerkgenootschap ontstaan vanuit de negentiende-eeuwse opwekkings- en heiligingsbeweging.

Spontane oorsprong

De samenwerking tussen de Unie en de ABC ontstond min of meer spontaan in 2009 toen de Unie en de ABC-gemeenten een gezamenlijke dankdag in Barneveld organiseerden, ter gelegenheid van het 400-jarig bestaan van het baptisme. Daarna kwamen gesprekken op gang waarin het verlangen ontstond om te kijken in hoeverre vanuit de gelijke wortels een gezamenlijke toekomst mogelijk was. Vanaf 2011 zijn mogelijkheden tot samenwerking verder onderzocht en gaandeweg concreet gemaakt.

Zo werd er in 2018 inmiddels regionaal samengewerkt in de ondersteuning van plaatselijke gemeenten en worden vanuit het Baptistenseminarium in Amsterdam gezamenlijk predikanten opgeleid. In het najaar van 2018 stemden beide landelijke vergaderingen ermee in om in maart van dit jaar een samenwerkings- en intentieovereenkomst voor bepaalde tijd te ondertekenen.

De ondertekening is een belangrijke mijlpaal in het proces richting eenwording van beide geloofsgemeenschappen. Om ook de aangesloten gemeenten te betrekken en met elkaar te laten kennismaken, verscheen deze maand het magazine BijEen. Dat brengt de geschiedenis van de betrokken kerkgenootschappen in kaart, vertelt verhalen over missionair gemeente-zijn, pionieren en verbinding op plaatselijk, regionaal, landelijk en internationaal niveau. Verder werd een „gebedsestafette” gestart waarbij gemeenten de komende maanden een „gebedsfakkel” aan elkaar doorgeven en voor elkaar gaan bidden.

Fusieontwerp

Albrecht Boerrigter, algemeen secretaris van de Unie van Baptistengemeenten, benadrukt dat de intentieovereenkomst nog geen fusie is, omdat daarvoor nog verschillende dingen moeten worden uitgezocht, zoals op het punt van personeel, bestuur en financiën. „Maar we hebben de intentie uitgesproken om samen verder te gaan. Werkgroepen zijn nu aan de slag om eind dit jaar een fusieontwerp te presenteren aan de algemene vergaderingen, waarna het totale besluit in 2020 genomen zal kunnen worden.”

Verwacht u dat?

„Ik wel. We kennen weliswaar verschillende groepen, maar de algemene trend is dat de Unie en de ABC steeds dichter bij elkaar zijn gekomen, in geloof en identiteit. Eerst kroop tijdens de voorgangersconferentie de Unie richting de ABC, toen de ABC naar de Unie, maar op de laatste conferentie in maart was er geen onderscheid meer. Dat tientallen voorgangers, die immers het dichtst bij de gemeenten betrokken zijn, toch deze eenheid beleefden, wil toch heel wat zeggen.”

Groeimodel

Gekozen is voor een organisch groeimodel, een koers van samenwerking tot samengaan. In de wijze waarop deze vorm kreeg, ontstond ruimte voor andere geloofsgemeenschappen of ‘losse’ gemeenten om aan te haken. Aan de intentieverklaring liggen drie inhoudelijke stukken ten grondslag: een geloofsgrondslag, een identiteitsbeschrijving en een notitie ”ecclesiologische krijtlijnen”.

De geloofsgrondslag is de beginselverklaring van MissieNederland, waar beide baptistengemeenschappen al bij aangesloten zijn, met toevoeging van een typisch ‘baptistisch’ artikel over de zichtbare plaatselijke gemeente die gevormd wordt door hen die op de belijdenis van hun geloof gedoopt zijn.

De identiteit is verwoord in een karakterprofiel, dat wordt getekend in zeven lijnen: christocentrisch, gemeenschapszin, Bijbelse verwachting, discipelschap, geestvervuld, zendingsgericht en vrijheid en verantwoordelijkheid. In het derde stuk, de ecclesiologische krijtlijnen, wordt een verkennende schets gemaakt voor een toekomstig kerkgenootschap vanuit de drieslag Schrift, traditie en context. De krijtlijnen dagen onder meer uit tot een nieuwe doordenking van het begrip ”verbondsgemeente”, om zo tot „eigentijdse en relevante” vormen van binding aan de gemeenschap –plaatselijk, landelijk en globaal– te komen.

In het verleden klonk regelmatig de vraag of de geloofsdoop voorwaarde is tot het lidmaatschap van een baptistengemeente. Is hierover een consensus gegroeid?

Boerrigter: „Daar wordt verschillend over gedacht. We willen dit onderwerp in juni in twee regio’s bespreken, zodat er in het najaar een besluit kan worden genomen. Hier speelt ook de vraag mee wat een koepelorganisatie kan besluiten voor lokale zelfstandige gemeenten. Het rapport dat in juni besproken wordt, bevat verschillende opties, de voor- en nadelen, en de historische en theologische invalshoeken. Na de besprekingen in juni zullen de ledenvergaderingen van Unie en ABC in november een besluit nemen over dit onderwerp.”

De vanzelfsprekendheid om ’s zondags de gemeente te bezoeken lijkt met name onder jongvolwassenen sterk te zijn afgenomen, concludeert het recente onderzoek ”Geleefd geloof en de gemeente in baptistengemeenten”. Wat zijn de uitdagingen voor de baptisten?

„De belangrijkste ontwikkeling is dat de gemeenschapszin onder baptisten is veranderd. Dat is niet zozeer een kwestie van theologische ligging, maar van het groeiende individualisme. De situatie verschilt overigens per gemeente. Wel zie je steeds meer dat mensen een keer snipperen op zondag. Maatschappelijke ontwikkelingen oefenen druk op mensen. Gemeenteleden hebben andere behoeften op zondagen.

Maar je hoort mij niet klagen dat het minder en slechter wordt. Het is wel anders geworden en daar moet je goed over nadenken.”

Refobaptisten

De intentieverklaring heeft geen gevolgen voor reformatorisch georiënteerde baptisten, gelieerd aan de stichting Proclaim (voorheen: Sola5 baptisten), reageert voorzitter dr. Kees van Kralingen desgevraagd. „Het samengaan van de Unie en de ABC-gemeenten is een positieve stap, maar verandert niets aan ons doel en aan wat we doen. Proclaim is een kleine stichting die als doel heeft om met elkaar verdieping te zoeken in ons verstaan van het Evangelie in de traditie van de Reformatie en wat dit in onze tijd betekent voor de gemeente.”

Proclaim richt zich op voorgangers en leidinggevenden uit alle baptistengemeenten en heeft een netwerk afkomstig uit alle groepen. „We hebben leden van de Unie, de ABC en vrije baptistengemeenten in ons bestuur”, aldus de voorzitter. Onder de laatste schaart Van Kralingen ook de drie officiële reformatorische baptistengemeenten, te weten in Overberg, Urk en Goor.

Cijfers over de achterban van Proclaim zijn er niet, omdat er geen leden of ‘eigen’ gemeenten zijn. Van Kralingen: „We richten ons niet op een bepaalde groep, maar willen alle baptistengemeenten dienen om samen verdieping van het geloof na te streven.”

U bent sinds kort ook betrokken bij de Gospel Coalition in Nederland. Zal het baptisme in Nederland via deze weg versterking krijgen?

„De Gospel Coalition richt zich op de breedte van de protestantse kerken, van reformatorisch tot evangelisch, en dus ook op baptisten. De Gospel Coalition in Amerika vertegenwoordigt ook al deze stromingen: Tim Keller is een kinderdoper, president Don Carson is een baptist. We zijn een brede beweging binnen de kerken, gericht op verdieping van het reformatorische en evangelische geloof. Proclaim heeft een vergelijkbaar doel als de Gospel Coalition, maar is meer specifiek gericht op baptisten.”

Jonge loot aan stam Nederlandse kerken

Grondleggers van het baptisme zijn de Engelse puriteinse predikant John Smyth en de edelman Thomas Helwys. Smyth scheidde zich af van de Engelse staatskerk. Vanwege vervolging door de Engelse overheid week hij in 1608 met zijn volgelingen uit naar Amsterdam waar hij in 1609 een gemeente stichtte die als beginmoment van het baptisme bekend staat.

Het Nederlandse baptisme is ontstaan als protest tegen de als formalistisch beschouwde volkskerk. De hervormde predikant Joh. Elias Feisser (1805-1865) raakte onder de invloed van de Nadere Reformatie en benadrukte het belang van de persoonlijke wedergeboorte. Hij verzette zich tegen de kinderdoop en werd in 1844 in Gasselternijveen als predikant afgezet. Terwijl het baptisme wereldwijd ruim 400 jaar bestaat, is dat in Nederland nog maar 175 jaar. In Nederland is het baptisme meer evangelicaal dan reformatorisch getint, al was er wel een calvinistische lijn bij de eerste baptisten in Nederland, onder meer door invloeden van John Newton, Spurgeon en de Hamburgse baptist J. G. Oncken. Die lijn is later op de achtergrond geraakt.

Naast Feisser was er in Nederland ook de invloed van de Amsterdamse voorganger Jan de Liefde. De Unie van Baptistengemeenten en de ABC-gemeenten tellen momenteel respectievelijk zeventig en tachtig gemeenten met elk zo’n 10.000 leden.

Baptistische visie op kerk verwoordt derde weg

Het baptisme heeft zich ontwikkeld tot een derde weg tussen een hiërarchisch en congregationalistisch kerktype, een ‘hoge’ en ‘lage’ kerkopvatting. Vooral de eigen visie op de gemeente heeft het baptisme op de kaart gezet. Er was verzet tegen de kerkelijke machtsstructuren. Dit sloot aan bij radicale stromingen in de tijd van de Reformatie. Maar tegelijk werd er gestreden tegen individualisme. De gemeenschap is nodig om het Woord te verstaan. Woordverkondiging is een bevoegdheid van de gemeente, niet alleen van ambtsdragers. Al in de periode van de Reformatie kwam deze overtuiging met verve onder radicale stromingen naar voren.

Vanaf het eerste uur was voor de baptisten vrijheid een belangrijk credo. De vrijheid van de Geest kon niet opgesloten worden in allerlei menselijke instellingen. Voorgangers hoefden geen formele universitaire studie te volgen, ze waren geen predikanten, maar evangelisten. Het protestantisme benadrukte dat iedere gelovige een rechtstreekse toegang tot God heeft. De gemeente is een verbond van mondige gelovigen, die in gelijkwaardigheid met elkaar de gemeente leiden. Het priesterschap van alle gelovigen is bij baptisten een principieel uitgangspunt én de ideale gemeentepraktijk. Men vreest ambtelijkheid en kerkisme. Wereldwijd zijn er naar schatting 90 miljoen baptisten.