”Op Texel ligt Jeruzalem”. Dat is de titel van het boek dat zaterdag in de Maartenskerk in het Texelse dorp Oosterend werd gepresenteerd (uitg. De Banier, Apeldoorn). Auteur van het boek is Gerrit Roos uit Kampen. Roos woonde begin jaren zeventig een jaar of drie in Oosterend, een dorp dat vroeger vele kerken telde. Op zondag gingen daar vele dorpelingen naar de kerk, hoewel in uiteenlopende richtingen. Omdat het dorp zo kerks was, kreeg Oosterend de bijnaam: ”Texels Jeruzalem”.

Texel heeft een rijke kerkgeschiedenis. Dat is de boodschap van het boek van Roos. Hij had eigenlijk een boek willen schrijven over ds. Jacob Juch, die van 1851 tot 1858 de gereformeerde kerk te Oosterend diende. Gaandeweg dijde het onderwerp uit tot de beschrijving van de kerkgeschiedenis van het hele eiland. Juch kreeg wel een eigen hoofdstuk, evenals Theodorus à Brakel (die in de zeventiende eeuw krap een jaar in Den Burg stond) en Johannes Jacobus Buskes (die tweemaal de gereformeerde kerk van Oosterend diende, van 1924 tot 1926 en van 1929 tot 1932).

”Op Texel ligt Jeruzalem” begint bij het heidendom. Waarschijnlijk was Willibrord, de apostel der Friezen, nauw betrokken bij de kerstening van het eiland. Hij zou de eerste kerk op Texel hebben laten bouwen.

Roos: „De Reformatie begon op het eiland niet met de gereformeerden, maar met de doopsgezinden. Vanaf ongeveer 1530 deden zij op Texel van zich spreken. Twintig jaar later ging het calvinisme een rol spelen. Toch was voor velen in Nederland Texel maar een uithoek. De bewoners moesten het daar grotendeels toch allemaal een beetje zelf uitzoeken.”

Het eiland is in z’n geheel genomen nooit erg behoudend geweest, stelt Roos. „In de negentiende eeuw won het modernisme al terrein. Dat is tot op de dag van vandaag merkbaar. Ter illustratie: de hervormde gemeenten van Oosterend, Oudeschild en De Cocksdorp vormen met de gereformeerde kerk van Oosterend één eilandgemeente, de Waddengemeente Texel. Deze vier gemeenten houden op zondag eenmaal dienst, om de beurt in een van de kerken, en dan zitten er zo’n zestig kerkgangers.”

Texel was geografisch een uithoek. In hoeverre zal het eilandgevoel de ontwikkeling van het geloofsleven hebben beïnvloed?

„Voor de Nederlanders lag Texel ver weg. Het was maar een eiland. De leer van Luther van Calvijn scheen Texel maar moeilijk te kunnen bereiken. Het duurde lang voordat de gevolgen van de Reformatie op het eiland voet aan wal kregen. Door gebrek aan kerkelijke arbeidskrachten heeft het lang geduurd voordat de eilandbewoners theologisch werden geleid en gevormd.”

Het boek van Roos zit vol met anekdotes, zoals deze. In januari 1869 zakten vijf predikanten door het ijs. Het waren J.C. Bakker, G. Buisman, K.A. Heringa, Wieringa en Brans. Ze wilden op de schaats van Oosterend naar De Cocksdorp, zo’n tien kilometer meer naar het noorden. Met zijn vijven reden ze in een wak en verdronken bijna allemaal. „Ze kwamen toch behouden aan land.”

Klik hier om de boekpresentatie terug te luisteren.