”Tegen de vertwijfeling. Dichter bij Kierkegaard in 52 teksten”; door Frits Florin (ed.)
Uitgeverij: Agora, Kampen, 2003
ISBN 90 391 0891 9
Pagina’s: 255
Prijs: € 24,90. De Deense denker Kierkegaard (1813-1855) schreef in twaalf jaar tijd een lange rij boeken. Voor een eerste kennismaking met dit omvangrijke werk is een bundeling van het belangrijkste daaruit best handig. Al tientallen jaren verschijnt er dan ook met enige regelmaat een bloemlezing.

De laatste tijd is er op dit punt echter een gat in de markt. Met het boek ”Tegen de vertwijfeling” wil de uitgever daarop inspringen. Hoewel? Dergelijke uitgaven werden altijd verzorgd door christelijke auteurs. Maar Frits Florin presenteert zich als een „geseculariseerde christen.” Kan hij de christen Kierkegaard wel recht doen?

Gezien de manier waarop de teksten worden gepresenteerd, lijkt deze vraag positief te moeten worden beantwoord, mits men het woord christelijk ruim opvat. Het boek is opgezet als een rooms-katholiek brevierboek. Zo’n boek bevat gebeden die op bepaalde tijden van het kerkelijk jaar gezegd of gezongen moeten worden. In dit geval wordt echter niet het kerkelijk jaar gevolgd, maar het kalenderjaar. Voor alle 52 weken worden een of meer teksten van Kierkegaard gepresenteerd, gevolgd door een tussen sterretjes en in een iets kleinere letter weergegeven commentaar van Florin. De bedoeling is dat men elke week mediteert over een tekst van Kierkegaard.

De teksten hebben een christelijke strekking. Helaas doet de commentator daaraan geen recht. Ooit studeerde hij theologie en filosofie bij de dominicanen in Leuven, maar hij is „door studie en levenservaring ver verwijderd geraakt van welke kerkelijke orthodoxie ook.” Nu hoeft dat geen belemmering te zijn om recht te doen aan de christelijke intenties van Kierkegaard. Men kan daar op een respectvolle manier mee omgaan, bijvoorbeeld door die voluit serieus te nemen bij de uitleg van zijn werk.

Maar Florin doet het anders. Hij beweert eenvoudigweg dat zijn hoofdpersoon helemaal geen christen is, maar dat hij zich op orthodoxe wijze uitdrukt om geen aanstoot te geven aan zijn tijdgenoten. Kennelijk is dat voor hem de enige manier om Kierkegaard voor zichzelf en zijn geseculariseerde geestverwanten aanvaardbaar te maken. Daar komt nog bij dat hij de geschriften van de Deense schrijver langs de maatlat van een marxistische ideologie legt. Van enig respect voor het christelijk geloof zoals Kierkegaard dat zelf beleefde, is dus geen sprake.

Natuurlijk is zo veel bekrompenheid afkeurenswaardig. Maar toch is het ook erg interessant dat Florin zich zo laat kennen. Want de bedoeling van Kierkegaards boeken is steeds geweest de lezer te brengen tot een antwoord op de vraag wie hij ten diepste zelf is.

Om aannemelijk te maken dat Kierkegaard geen christen is, maakt Florin veelvuldig misbruik van diens uitspraak dat in God niets objectiefs is. God was voor Kierkegaard inderdaad niet objectief in de zin van: door het menselijk verstand te kennen, zoals de filosoof Hegel meende. Maar God was voor hem wel werkelijk. Dat blijkt ook uit veel van de in dit boek verzamelde uitspraken over de christelijke levenshouding. Op een heel kernachtige manier worden daarover diepe dingen gezegd. Zoals het volgende: „De hoofdzaak is toch dat men echt eerlijk is tegenover God, dat men niet tracht ergens onderuit te komen, maar erin doordringt totdat Hij zelf de verklaring geeft. Want of die nu is zoals men zelf zou wensen of niet, ze is toch de beste.”

Inderdaad iets om over te mediteren. Wat de verwoording betreft is de uitspraak niet moeilijk, er staan geen lastige filosofische dingen in. Heel vaak is dat echter wel het geval. Ter illustratie daarvan de volgende gedachte: „Maar de vraag is of men eerst ernstig werd ten aanzien van het voorwerp van de ernst. Dat voorwerp heeft iedere mens bij zich want het is hem zelf, en wie niet daarover, maar ten aanzien van iets anders ernstig werd, iets groots en lawaaiigs, hij is, ondanks al zijn ernst, een spotvogel.”

De uitdrukking ”voorwerp van de ernst” is onmiskenbaar filosofisch. Wat hier eigenlijk wordt gezegd is: wie ernstig is over bijvoorbeeld een miljoen euro of over sociale gerechtigheid, maar niet ernstig let op zichzelf, is ten diepste niet ernstig, maar oppervlakkig.

Kierkegaard staat bekend als een moeilijke schrijver. Veel van zijn tijdgenoten zijn in de ban van de hegeliaanse filosofie en denken dat het christelijk geloof in vergelijking daarmee toch wel erg eenvoudig is. Door heel filosofisch te schrijven, wil Kierkegaard hen doen beseffen dat de eenvoud van het geloof toch zo makkelijk niet te begrijpen valt.

De prijs van 24,90 euro is vrij hoog voor een boek van 255 bladzijden. De oorzaak daarvan is dat het gaat om een gebonden uitgave met een harde kaft. Wie iets goedkopers wil dat ook nog een beetje christelijk is, beproeve zijn geluk in het antiquariaat.