Baxter (1615-1691) staat als een gezaghebbend theoloog te boek. Een man wiens pen zelden rustte. Wellicht is ”The reformed pastor” (1655) een van zijn meest bekende nagelaten werken. De puriteinen in het algemeen en Baxter in het bijzonder hadden grote belangstelling voor het totale welzijn van de mens. Zij schrokken er niet voor terug te schrijven over de donkere kanten van het geestelijk leven: neerslachtigheid, verlatenheid van God, angst en benauwdheid. Zij wilden zichzelf en hun lezers inzicht geven in de oorzaken daarvan. Dat maakt hun geschriften ook uitermate praktisch. Is het te veel gezegd te beweren dat zij daarmee stonden aan de wieg van de pastorale psychologie? Baxter genoot al spoedig de reputatie van een goed zielzorger. Hij werd door zijn scherpe waarneming, analyse en kundigheid steeds meer een vraagbaak. Helder betoogt hij hoe de eenheid tussen geest en lichaam gemakkelijk uit balans raakt.

Melancholie

Uitvoerig ging Baxter in op het verschijnsel ”melancholie”, dat wij doorgaans plaatsen onder het label depressie en depressiviteit. In het begeleiden van droefgeestige gemeenteleden zag Baxter een voorname taak van de pastor. Zijn beoordeling van melancholie staat niet los van de verhouding tot God en Jezus Christus, en van zijn visie op zonde en genade.

In 2018 verscheen een interessante uitgave van Baxters nagelaten visie over hoe om te gaan met melancholie. Voordat hij zelf aan het woord komt, passeert eerst een uitvoerige inleiding van de hand van dr. J. I. Packer. Deze geeft een heldere karakterisering van de tijd waarin Baxter leefde en werkte en zijn betekenis voor vandaag. Hij wijst erop dat na Baxter lichaam en geest steeds meer uiteen getrokken werden. Hij noemt dat –terecht– verlies bij alle goede ontwikkelingen. Packer reikt vervolgens de pen over aan de arts Michael S. Lundy, die vanuit zijn specialisme behartigenswaardige toelichtingen plaatst. Hij redigeerde en herschreef de tekst zodanig dat die goed leesbaar en relevant is voor vandaag. Het wordt voor de lezer al snel duidelijk dat de kern van Baxters betoog niet aan betekenis heeft ingeboet.

Pastorale adviezen

Baxter laat er geen misverstand over bestaan dat we allemaal vatbaar zijn voor melancholie. De uitvoerige beschrijving van depressie is heel herkenbaar voor lezers uit de 21e eeuw. Belangwekkend is vooral zijn visie op de aanpak ervan. De pastorale adviezen doen warm aan en zijn stuk voor stuk praktisch. Jaag de patiënt vooral niet op en ook moet hij zichzelf niet opjagen. Ook niet door „godsdienstige plichten.” Grote aandacht geeft Baxter aan de liefde van God en het offer van Jezus Christus. Doordat hijzelf tijdens zijn leven te maken kreeg met ziekte en zwakte, weet Baxter heel dicht bij de tobbende naaste te komen. Dat het eeuwigheidsbesef en het leven met de Heere centraal staan, zal niet verbazen. De uitdrukking ”physicians of the soul”, zielendokters, is een terechte typering van de puriteinse theologie. Ze geldt in ieder geval Baxter.

Het is verleidelijk om een aantal kernachtige uitspraken uit dit boekje naar voren te halen. Beter is om Baxter zelf ter hand te nemen. Wat geboden wordt is neerslag van vele jaren pastorale ervaring van meer dan 350 jaar terug. Maar het gebodene is zeker niet verjaard.

Depression, anxiety, and the christian life. Practical wisdom from Richard Baxter, Michael S. Lundy (red); uitg. Crossway; 180 blz.; $ 14,99.