Ter geruststelling: Nederlanders zijn het minst chauvinistisch van alle Europeanen, op de voet gevolgd door Duitsers. Dat blijkt uit een onderzoek van de socioloog M. Coenders, die daarop afgelopen vrijdag promoveerde aan de Katholieke Universiteit in Nijmegen. Van Deursen, oud-hoogleraar nieuwe geschiedenis aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, kan zich de uitslag wel voorstellen.

„Het aankweken van nationaal bewustzijn is op Nederlandse scholen geen item meer. Ik heb in mijn jeugd nog een liedje als “Wij willen Holland houen” geleerd, maar mijn kinderen kennen het niet meer. Duitsers zijn door hun oorlogsverleden voorzichtig geworden met het benadrukken van nationale gevoelens. In Oost-Europa speelt dit nog wel een belangrijke rol."

Dat Nederlanders bij tijd en wijle toch behoorlijk chauvinistisch zijn, bewijst de voetbalgekte tijdens internationale wedstrijden. „We winnen graag van de Duitsers", zegt Van Deursen. „Voetbal, en sport in het algemeen, wakkert gemeenschapsgevoel aan."

Of datzelfde gevoel vaderlandsliefde genoemd mag worden als Willem-Alexander en Máxima voor de zoveelste keer een juichende menigte toewuiven, betwijfelt Van Deursen. „Ik zie dat meer als een natuurlijke reactie. Je bent trots op dat aardige meisje dat naar Nederland is gekomen; trots dat onze prins erin is geslaagd een representatieve vrouw te vinden. Maar hoe diep gaan die gevoelens? Ik denk dat ze bij veel mensen tamelijk neutraal zijn en weinig met vaderlandsliefde te maken hebben."

Vlaggen op Koninginnedag en andere nationale hoogtijdagen doet Van Deursen, die getrouwd is met een Duitse, niet. „Ik ben niet met de vlag opgevoed. Ik woonde als kind op een bovenhuis in Groningen; er was gewoon geen ruimte om te vlaggen."

Vreemd soort
Dat lager opgeleiden over het algemeen chauvinistischer zijn dan hoger opgeleiden, aldus het onderzoek, nuanceert Van Deursen. „Misschien moet je zeggen: Hoger opgeleiden kunnen chauvinistische gevoelens beter onderdrukken. Hoewel, als ik Pim Fortuyn hoor, krijg ik niet de indruk dat zijn hoger opgeleid zijn in dit opzicht beschermend werkt. Ik wil hem geen onrecht doen, maar hij propageert toch een vreemd soort nationalisme."

Dat lager opgeleiden meer concurrentie van allochtonen hebben omdat ze vaak hetzelfde werk doen, kan volgens Van Deursen ertoe leiden dat ze chauvinistisch worden. „Ik weet niet wat het is om onder een Turkse chef te werken, maar dat kan natuurlijk een geprikkeld gevoel geven."

De vaderlandsliefde, „de positieve kant van chauvinisme", neemt volgens Van Deursen eerder af dan toe. „Ik zou ook niet weten hoe we dit moeten stimuleren." De historicus blijft persoonlijk graag op de hoogte van het Oranjehuis, maar heeft geen behoefte om straks de trouwdag van Willem-Alexander en Máxima van A tot Z via de televisie te volgen. „Ik maak m’n tijd liever productief."

Dit is het eerste artikel in een serie van zes over Nederlanders, chauvinisme en vaderlandsliefde.