Als vakantiebestemming lijkt Saudi-Arabië een beetje vreemd, omdat het Saudische koninkrijk anno 2019 nog altijd een van de meest gesloten landen ter wereld is. Maar als het aan kroonprins Mohammed bin Salman (MbS) ligt, duurt dat niet lang meer. Saudi-Arabië moet opgestuwd worden in de vaart der volkeren en het toelaten van toeristen –vanwege het geld dat zij in het laatje brengen– hoort daar helemaal bij.

Daarom experimenteert het land met speciale visa voor toeristen – iets dat in de meeste landen ter wereld volstrekt normaal is, maar voor Saudi-Arabië totaal nieuw. Het idee is dat toekomstige bezoekers straks online een visum kunnen aanschaffen. Dat moet in een kwartiertje geregeld kunnen zijn, terwijl een visum voor het land tot nu toe uiterst moeilijk te krijgen was.

De eerste toeristenvisa werden afgelopen december uitgegeven, gekoppeld aan een speciaal race-evenement bij de hoofdstad Riyad. Wie een kaartje kocht voor een wedstrijd met elektrisch aangedreven Formule 1-wagens, kon daarbij ook een visum krijgen voor het land.

Een mijlpaal, zo oordeelde de Saudische regering. „We gaan van een heel gecompliceerd proces naar een heel eenvoudig proces”, zei prins Abdulaziz bin Turki al-Faisal al-Saud, één van de drijvende krachten achter de organisatie van het mega-evenement. „Dit is een heel bepalend moment voor Saudi-Arabië en het zorgt ervoor dat ik dit evenement buitengewoon welkom heet”, zei hij tegen de krant Arab News.

Schengenlanden

Zo’n duizend mensen uit ongeveer tachtig landen maakten in december van de mogelijkheid gebruik om op de eerste toeristenvisa het land binnen te komen, meldde de Saudische nieuwszender Al Arabiya. Een aantal van hen werd hoogstpersoonlijk door MbS welkom geheten.

Het is natuurlijk niet de bedoeling dat iedereen zomaar kan binnenwandelen. De lijst van nationaliteiten die welkom zijn is nog niet klaar, maar in elk geval horen houders van een paspoort van één van de Schengenlanden, waaronder Nederland, erbij.

Tijdens de dagen van het race-evenement liet het koninkrijk geen gelegenheid voorbij gaan om zich van zijn beste kant te laten zien. Honderden medewerkers waren ingeschakeld om de toerist terzijde te staan. Tientallen van hen stonden klaar om de bezoekers in de juiste richtingen te dirigeren. Tientallen anderen vervulden rollen als figurant in een nagebouwd traditioneel Saudisch dorp. Weer anderen waren ingeschakeld om de bezoekers van gratis Arabische koffie en natuurlijk dadels te voorzien.

En intussen was het mogelijk om een wervelende 3D-show te bekijken over de zegeningen van het nieuwe Saudi-Arabië onder kroonprins MbS. In feite was het evenement in december één groot charmeoffensief dat zonder meer geslaagd te noemen is – en ook erg nodig was voor het land met z’n slechte internationale reputatie.

Bioscopen

De mijlpaal van toeristenvisa staat niet op zichzelf. Het hele toeristenplan is onderdeel van de roemruchte en veelomvattende Vision 2030, een grootscheeps plan onder leiding van dezelfde MbS dat Saudi-Arabië minder afhankelijk moet maken van olie en wat de samenleving als geheel moet diversifiëren. Ook de in het Westen bekende feiten dat vrouwen nu mogen autorijden en dat er na decennia weer bioscopen zijn geopend in het land, maken deel uit van dit plan.

Een ander bekend onderdeel is een megalomaan project aan de Rode Zeekust, waar vijftig eilandjes moeten komen voor luxe vormen van toerisme, en waar internationale wetten moeten gelden zodat vrouwen zich er in bikini’s kunnen vertonen.

Zover is het nog lang niet, maar sinds de eerste stap in december, met de autorace, zijn er alweer nieuwe evenementen georganiseerd. Vorige week bijvoorbeeld was de Nederlandse Tijs Verwest, beter bekend als dj Tiësto, te gast in de havenstad Jeddah, waar hij een grootschalig concert gaf. De dj is meermalen tot beste dj ter wereld gekozen en vooral dát lijkt reden te zijn geweest om hem uit te nodigen. Nu Saudi-Arabië de deuren opengooit, gaat het land alleen voor het grootste en het beste.

Jihadisten

Natuurlijk is het wachten op kritiek hierop, van meerdere kanten. Mensenrechtenorganisatie Amnesty riep dj Tiësto vorige week op Twitter op om duidelijk afstand te nemen van dit Saudische beleid. „Laat je niet zomaar gebruiken voor de pr van Saudi-Arabië. Laat je vijf miljoen volgers op Twitter weten dat je oproept tot de vrijlating van dappere vrouwenrechtenactivisten die worden gemarteld in de cel!” De muzikant reageerde niet op de ophef.

Aan de andere kant van het spectrum was er eveneens kritiek. Klaarblijkelijke jihadisten die zich aan Islamitische Staat verbonden weten, hebben de gelegenheid aangegrepen om vorige week posters van het evenement te voorzien van de zwarte zegelvlag van IS en die online te verspreiden. Hoewel dit ook het werk van anonieme grappenmakers kan zijn geweest, verhoogde het de spanning rond het streng beveiligde evenement in Jeddah, waar behalve dj Tiësto ook andere popsterren optraden.

De dreiging is bovendien in lijn met eerdere uitingen van IS en andere jihadistische groepen, die niets moeten hebben van westerse popconcerten en die evenmin iets moeten hebben van het Saudische koningshuis, dat in hun ogen de ware islamitische leer verkwanselt. Voor een aanslag op een dergelijk concert zouden in de ogen van jihadi’s dus minstens twee zwaarwegende redenen te geven zijn.

Ook onder meer gematigde moslims is onvrede over de koers van het Saudische koningshuis. Saudi-Arabië verandert wel héél snel, vinden moslims in binnen- en buitenland. Grootschalige popconcerten vinden zij niet horen bij het islamitische karakter van het land.

Maar kritiek daarop in Saudi-Arabië zelf ligt moeilijk. De reputatie dat het land, ondanks de toenemende openheid, tegelijkertijd een uiterst repressief beleid voert tegen dissidenten, komt niet uit de lucht vallen. Sinds de moord op de Saudische journalist Jamal Khashoggi, vorig jaar in het Saudische consulaat in Istanbul, zijn die twee gezichten van het land voor de hele wereld duidelijk geworden.

Achilleshiel

Daarmee is dé achilleshiel van het hele toeristenverhaal blootgelegd. Willen toeristen inderdaad naar Saudi-Arabië als dat land zich zo repressief uitlaat? Of, dichterbij nog, als daar de kans bestaat dat terroristen een aanslag beramen op een grootschalig evenement dat je wilt bezoeken?

„In eerste instantie zullen er niet heel veel mensen zitten te wachten om naar Saudi-Arabië te reizen”, verwacht Sander Lucassen. Hij werkt bij Battuta Reizen, een jonge reisorganisatie uit Amsterdam. Maar áls het kan, wil zijn organisatie er snel bij zijn. „Wij hebben een lijst met enige tientallen geïnteresseerden die daar graag heen willen, en wij hebben een naam hoog te houden met het ontwikkelen van nieuwe reisbestemmingen, met name binnen het Midden-Oosten.”

Op dit moment zijn er nog nauwelijks Nederlandse reisorganisaties die zich branden aan het organiseren van reizen naar Saudi-Arabië – uitgezonderd dan bedevaartreizen voor moslims naar Mekka en Medina. Battuta Reizen –genoemd naar de grote middeleeuwse Marokkaanse reiziger Ibn Battuta, de Marco Polo van de Arabische wereld– heeft al uitgewerkte reisplannen klaarliggen voor Saudi-Arabië en is al in gesprek met Saudische touroperators. Datzelfde geldt voor reisorganisatie Koning Aap. Zodra er algemene toeristenvisa komen, die niet aan een specifiek evenement gekoppeld zijn, kunnen mensen boeken.

Gegadigden zijn er wel degelijk, zegt ook Daan de Voogd van de christelijke reisorganisatie Avanta. „Het is natuurlijk interessant om zo’n gesloten land te bezoeken en er zullen genoeg Avantagangers zijn die er net zo over denken. Als je een land bezocht hebt, geeft dat toch altijd weer een andere kijk op de werkelijkheid dan wat je erover in de media leest. Dat zie je bijvoorbeeld ook bij de reizen die we naar Iran organiseren.”

In 2008 lukte het Avanta al eens om via veel omwegen het land binnen te komen met een groep. „Er ging toen een Saudiër mee”, herinnert De Voogd zich. Wel kon de groep destijds in principe zelf de route bepalen. Dat is voor Avanta ook voor eventuele toekomstige reizen naar het land een voorwaarde. „Wij willen met onze groepen zoveel mogelijk het authentieke van een land bezoeken en met locals in contact komen. Zeker bij een bezoek aan Saudi-Arabië.”

Het feit dat Saudi-Arabië een repressief beleid voert waarvan christenen en andere minderheden mede de dupe zijn, zal Avanta er niet van weerhouden om te gaan. Het land bezoeken kan juist een positieve uitwerking hebben, denkt De Voogd. „Uiteraard zijn we niet jaloers op het leven van Saudische vrouwen, laat staan op dat van christenen in het land. Maar als toerisme wordt toegestaan wordt het land opener en dat zal naar verwachting een positief effect hebben voor de bevolking. Als een land afhankelijk wordt van westerse toeristen, probeert het in de praktijk te voorkomen dat er negatieve publiciteit ontstaat.”

Maar vriend en vijand erkennen: wat die negatieve publiciteit betreft, heeft Saudi-Arabië nog een lange weg te gaan.

Sommige poorten in Saudi-Arabië blijven dicht

Wie verwacht dat straks Saudi-Arabië helemaal open is, zal bedrogen uitkomen. Er zullen uitzonderingen blijven. Mekka en Medina horen beslist niet bij de bestemmingen die open zullen gaan voor toeristen. In deze twee steden worden uitsluitend moslims toegelaten.

Daar wordt actief op gecontroleerd: langs alle toegangswegen naar Mekka en Medina bevinden zich checkpoints. Niet-moslims moeten een omweg maken. Via grote borden op de weg wordt de zogenoemde ”christelijke bypass” aangegeven, die de centra van de twee heiligste steden in de islam ‘zuiver’ moet houden.

Ook slecht of niet toegankelijk zijn de overblijfselen van de oude christelijke geschiedenis van het land. Bekend zijn de restanten van een vierde-eeuwse kerk in Jubail, in het oosten van het land. Dat gebouw hoorde ooit bij de Assyrische Kerk van het Oosten, maar is vandaag de dag een ruïne. Er staat een hek omheen, waardoor een bezoek lastig is.

Ook in het zuidwesten van het land zijn verschillende restanten van gebouwen gevonden die wijzen op langdurige christelijke aanwezigheid in het land tot pakweg de zevende eeuw. Vooral de stad Najran, vlakbij de grens met Jemen, staat hierom bekend. De stad wordt ook in de Koran genoemd als plaats waar christenen woonden.

Het is heel waarschijnlijk dat er nog talloze christelijke pre-islamitische overblijfselen onder het Saudische woestijnzand te vinden zijn, maar dat is letterlijk nog haast onontgonnen terrein. Saudi-Arabië geeft om voor de hand liggende redenen allesbehalve prioriteit aan het onderzoek naar deze bodemschatten.

Toekomstige topbestemmingen

1. Maidan Saleh

De onbetwiste nummer één voor toekomstige toeristen in Saudi-Arabië is Maidan Saleh in het noorden van het land. Dat is een gebied met rotsen waarin prachtige tombes zijn uitgehouwen, te vergelijken met Petra in Jordanië. Tientallen van die tombes hebben Aramese inscripties die onder meer verwijzen naar de Nabatese bouwers. De tombes zijn, zo blijkt uit onderzoek, meer dan 2000 jaar oud.

2. Al-Darriyah

Vandaag de dag een buitenwijk van Riyad, maar in de 18e eeuw de hoofdstad van het eerste Saudische rijk. Een bezoek waard. Ze herbergt gerestaureerde lemen huizen die laten zien hoe de Saudiërs leefden vóór de ontdekking van de olie. Ook is er een cultureel park waar veel te beleven valt. Het regerende Huis van Saud heeft hier zijn wortels. Dieper in het hart van het hedendaagse Saudi-Arabië kun je niet komen.

3. Jeddah

Mekka en Medina mogen dan verboden terrein zijn voor niet-moslims, dat geldt niet voor de poort naar die steden: de havenstad Jeddah aan de Rode Zee. De stad is een mengelmoes van culturen: de hele islamitische wereld komt hier als het ware samen. Speciaal de moeite waard is de oude binnenstad al-Balad, waar nog veel traditionele huizen met typerende, afgesloten balkonnetjes te vinden zijn.