Het is half drie ’s nachts, aardedonker en koud. Daar zitten we dan, midden in de Belgische Ardennen. Om half elf vonden we eindelijk een plekje waar we onze tent konden opzetten en nu zijn we uitgeput. De opgewarmde macaroni uit blik was plakkerig en lauw, maar honger maakt rauwe bonen zoet. Terwijl een deel van de groep even wat rust pakt, probeert de ‘nachtwacht’ een vuurtje warm te houden met wc-papier. Velletje voor velletje wordt opgeslokt door de vlammen. Het effect is steeds weer verrassend, maar van korte duur. Als de vlammen aan het laatste velletje likken, dringt in volle hevigheid een ontstellende gedachte door: nu hebben we geen warmte én geen wc-papier meer. Toch geeft de romantiek van ‘overleven’ een bijzonder gevoel. Dichter bij het soldatenleven kan een student niet komen…

Comfort missen

Survival heeft een bijzondere aantrekkingskracht. Waar veel mensen niet graag het comfort van een vakantiehuisje met vaatwasser willen missen, is er ook een categorie met jongeren en ouderen die snakken naar woeste avonturen. Wat komt dichterbij dan een weekje afzien in een ruige omgeving, ver van de bewoonde wereld?

Als je je dagelijks leven hoofdzakelijk achter een beeldscherm doorbrengt, lijkt een weekje overleven met primitieve hulpmiddelen een ultieme vakantiebesteding. In het beste geval leidt zo’n survival ook nog eens tot een betere band met alle betrokkenen, in het slechtste geval moet je na een weekje overleven met vrienden in relatietherapie.

Toch draait een survival om meer dan alleen avonturieren, vertelt Nick Clement. De Amerikaanse ontwikkelaar van overlevingspakketten haast zich om te benadrukken dat een survival geen spelletje is: „Het is belangrijk om je voor te bereiden op het onverwachtse. Negenennegentig procent van alle mensen die in de buitenlucht recreëren, bereidt zich niet voor. Door je in survival te verdiepen, ontwikkel je vertrouwen dat je kunt gebruiken in moeilijke situaties. Het is gewoon fijn om te weten dat je de kennis en middelen hebt om jezelf te redden in een onvoorziene situatie.”

Zo bezien vormen survivalvakanties meer een spoedcursus omgaan met onverwachte situaties dan een paar dagen avonturieren in de onbewoonde wereld. Kleine kanttekening: de natuur in Amerika is veel uitgestrekter en onherbergzamer dan die in Nederland. Nederlanders zijn bovendien nogal nuchter. Clements pleidooi lijkt dan ook meer van toepassing op de Verenigde Staten dan op Nederland.

Romantiek

Toch ziet ook Thijs Knoester, bestuurslid bij Stichting Bushcraft, die jaarlijks bushcraftweekenden organiseert, survival als een leerschool. Knoester spreekt over een „leuke, maar ook nuttige” activiteit. Toch moet er eerst even een misverstand uit de weg worden geruimd: bushcraft is niet hetzelfde als survival.

„Op survivalkampen moet je het een tijdje zien uit te houden met beperkte middelen of ruige omstandigheden, totdat je weer terug mag”, legt Knoester uit, „maar ga je de natuur in om het jezelf er comfortabel te maken zodat je er langere tijd vrijwillig kunt doorbrengen, dan ben je bezig met bushcraft.”

Met andere woorden: survival is puur gericht op overleven, bushcraft is een vrijwillige keuze om langere tijd in de natuur te verblijven. „De technieken lopen wel in elkaar over, maar het einddoel is anders”, vertelt Knoester. Toch kan iedereen –hoe avontuurminnend of -mijdend ook– volgens Knoester iets aan bushcrafttechnieken hebben: „Met een beetje bushcraftkennis en wat spullen voel je je een stuk zekerder in de natuur.”

Dan, gepassioneerd: „Dat gevoel van zelfredzaamheid, gecombineerd met langere tijd in de natuur zijn en er onderdeel van worden, dát is voor mij de romantiek. Heb je weleens ’s nachts bij volle maan in een bos gewandeld? Dat is ongelooflijk gaaf en je ziet zóveel. Veel te weinig mensen ervaren de natuur op die manier. Het is een compleet andere en rustgevender wereld dan op een gemiddelde werkdag.”

Misschien verklaart dat waarom overleven in de wildernis een woeste aantrekkingskracht lijkt te hebben. Knoester ziet het aantal mensen dat een bushcraftweekend volgt namelijk jaarlijks toenemen. Toch is er meer te zeggen, weet Knoester. „Bushcraft past in de groene trend waarbij we meer willen weten over waar ons eten vandaan komt, interesse tonen voor ecologie, enzovoorts.” Die trend blijkt zich niet te beperken tot enkele maatschappelijke milieus. „Mensen uit alle lagen van de bevolking en met verschillende leeftijden kiezen voor bushcraft”, vertelt Knoester. „Er is gelukkig geen eenduidige sticker op te plakken. Wat me wel opvalt, is de enorm goede sfeer tijdens onze bushcraftweekenden. Bushcraft is écht een hobby of passie die mensen verbindt.” Een ander opvallend detail: elke bushcrafter heeft zijn eigen voorkeuren en bepaalt zelf hoe ver hij of zij gaat.

Spiritus

Dat roept de vraag op wat zo’n activiteit nou nalaat. Na een weekendje bushcraften of weekje ‘overleven’ ga je immers gewoon weer verder waar je gebleven bent. „Bushcraft is vooral een vrijetijdsactiviteit”, erkent Knoester, „maar het raakt wel degelijk het dagelijks leven. Een van de belangrijkste vaardigheden is bijvoorbeeld vuur maken.” Lachend: „Een bushcrafter heeft geen liter spiritus nodig om een barbecue aan te maken.”

Survivalspecialist Clement onderstreept dat, maar benadrukt dat vooral tv-programma’s soms een te rooskleurig beeld van bushcrafting schetsen: „Veel mensen laten zich inspireren door tv-programma’s over bushcrafting, maar de techniek is gewoonweg niet praktisch voor alledaagse gebruikers.” Hij wil er maar mee zeggen dat bushcrafting zeker handvatten voor het dagelijks leven biedt, maar geen kinderspel is. Survival is daarentegen volgens hem heel eenvoudig: „Je leert de dreigingen in het binnenland begrijpen en bent voorbereid om jezelf te beschermen tegen deze dreigingen.” Survival zou daarom praktischer zijn in onvoorziene situaties dan bushcraften.

Voorbereiding

Is bushcraften dan gevaarlijker dan survival? „Er zit veel overlap tussen survival en bushcraften”, stelt Knoester. „Als je een bos of natuurgebied in de buurt hebt, kun je bushcraften. Dat kan op elk niveau: theezetten met dennennaalden, bomen herkennen en veilig vuur maken met een stukje berkenbast… Er zijn zoveel dingen die je kunt doen.” Tegelijk tempert hij de verwachtingen: „Als je meteen solo wilt overnachten en zonder goede training met een mes of bijl aan de slag gaat, breng je jezelf in gevaar. En in de winter moet je écht wel weten hoe je jezelf ’s nachts warm kunt houden.”

Een goede voorbereiding is dus het halve werk. „Je hebt kennis en vaardigheden nodig”, bevestigt Knoester. „Die kun je het beste leren door met ervaren mensen mee te gaan, een cursus te volgen bij een bushcraftschool of een bushcraftweekend te bezoeken.”

Ook Clement hamert op voorbereiding. „Voorbereiding is de eerste stap. Je kunt in de natuur te maken krijgen met onderkoeling, bliksem, uitdroging en zwaar weer. Als je eenmaal de dreigingen kent, is het belangrijk om te weten wat je moet doen om jezelf voor te bereiden.” En voor je op pad gaat, loont het om gewoon ‘droog te oefenen’: „Leer hoe je een vuurtje kunt maken met een fire steel en katoenen watten die met vaseline zijn ingesmeerd en oefen in je achtertuin of haard.”

Mocht je worden overvallen door een hevige regen- of onweersbui, dan is het belangrijk om te weten hoe je kunt schuilen, weet Clement uit ervaring. „Kleding vormen je eerste schuilplaats. Draag nooit katoenen kleding buiten, want deze droogt heel langzaam en kan dodelijk zijn wanneer je ergens in je natte plunje strandt.”

Niet minder belangrijk is goede bescherming van je handen: „Je handen vormen de sleutel voor je survival, dus het is belangrijk om ze altijd te beschermen met een paar kwalitatieve handschoenen.”

Wie uiteindelijk toch de stoute schoenen aantrekt, doet er goed aan om het thuisfront goed in te lichten. „Laat altijd een routeplan achter”, vertelt Clement. „Vertel je exacte plannen, zodat achterblijvers hulp kunnen inschakelen als je niet terugkeert. Bovendien kunnen hulpdiensten veel gemakkelijker zoeken als ze over goede informatie beschikken.” „Overschat jezelf niet”, adviseert Knoester. „Leer, kijk en luister. Zomaar een weekendje de Ardennen intrekken zonder ervaring is niet zo handig, maar zoek een groepje mensen met wie je samen kunt optrekken. Dat is nog leuker ook!”

Zelfredzaam

”Bushcraft” betekent zoiets als ”zelfredzaamheid in de wildernis”. De term wordt al sinds de 19e eeuw in Australië en Zuid-Afrika gebruikt. Daar maakte de inheemse bevolking gebruik van de vaardigheden om te overleven – al dan niet wanneer men reisde of lange tijd van huis was in verband met het werk. Bushcrafting wint in West-Europa, waar veel minder ongerepte wildernis is, vooral aan terrein door tv-programma’s waarin zelfredzaamheid en avontuur worden verheerlijkt.

Allerlei types

In principe kan iedereen bushcraften of op survival, maar ongerepte gebieden zijn wel minder toegankelijk voor personen met een beperking. Bushcrafting was vroeger onmisbaar om te overleven, maar is tegenwoordig vooral een hobby. Tijdens bushcraftactiviteiten kom je allerlei types tegen: stadsbewoners die de natuur missen, kantoormedewerkers die hun hoofd leeg willen maken en avonturiers die zich voorbereiden op een vakantie buiten de gebaande paden. Sommigen willen alleen wat basisvaardigheden onder de knie krijgen, anderen willen zich alleen kunnen redden met wat er in de natuur voorhanden is.

Hoe begin je?

Even inlezen is het handigst, als je begint met bushcraft. Er zijn veel boeken geschreven over het onderwerp en op internet zijn veel websites en video’s te vinden waarop ervaringsdeskundigen hun verhaal doen en liefhebbers tips en trucs delen. Daarna is een instapcursus misschien een goed idee. De Stichting Bushcraft organiseert weekenden en via Staatsbosbeheer zijn workshops en cursussen te volgen.