„Ze zitten. Maar ”zitten” klopt zeker niet?” vraagt een van de deelnemers aan een taaldocent van het Friesland College. De twee bevinden zich in een lokaal van het gebouw van de gemeentelijke buitendienst aan de Orionweg in Leeuwarden en nemen een tekst door. „Jazeker, dat klopt!” zegt de docent.

De medewerker gaat verder met de tekst. „Daar komen ze al…?” De man tuurt naar de tekst en probeert een letter te ontcijferen. „Dat is een j”, helpt de docent hem. „Oh, jaren! Daar komen ze al jaren!”

De man is een van de elf medewerkers die elke donderdagochtend, voordat de ‘groenmannen’ de weg op gaan, van zeven uur tot halftien ’s ochtends weer in de schoolbanken schuiven. De mannen zijn laaggeletterd en proberen hun lees- en schrijfvaardigheid te verbeteren. Ze doen allerlei oefeningen. Ook leren ze beter om te gaan met een laptop.

De groenmannen wonnen onlangs de publieksprijs van Taalhelden 2018. Bij dat evenement worden prijzen uitgereikt aan mensen en projecten die een bijzondere bijdrage leveren in de strijd tegen laaggeletterdheid. Een van de medewerkers zit achter een laptop en heeft een lijst met woorden en cijfers voor zich, zoals ”quad”, ”300 cc” en ”rijdt goed”. Hij heeft een blaadje met het alfabet op tafel liggen. De man heeft een koptelefoon op en als hij de woorden aanklikt hoort hij ze. Bij elk woord kijkt hij op zijn blaadje en probeert de letters van het woord te vinden. In de meeste gevallen slaagt hij daarin.

„Weet je nog dat we hiermee begonnen en dat je toen dacht dat het nooit zou lukken?” zegt Lucie Jeeninga (54), docent en taalcoördinator van het Friesland College. „Nu kun je die hele bovenste regel al lezen! Zie je wel dat je nooit te oud bent om te leren?”

Gestopt met school

Bertus uit Leeuwarden –hij wil niet met achternaam in de krant– is een van de deelnemers. „Ik ben op jonge leeftijd gestopt met school”, vertelt hij. ,Daar heb ik nu ontzettend veel spijt van. Er zit veel achterstallig onderhoud bij mij. Ik kan wel een boek lezen, maar ik kan heel moeilijk onthouden waar ik gebleven ben. En mijn hersens kraken na afloop. Tijdens het werk kom ik niet echt problemen tegen. Maar met brieven van officiële instanties heb ik vaak wel moeite.”

Bertus vond het een hele stap om zich aan te melden voor de cursus, maar is blij dat hij het heeft gedaan. „Ik heb niks te verliezen en het kan alleen maar beter worden”, zegt hij. „Ik weet uit mijn hoofd niet hoelang ik hiermee bezig ben, maar ik merk wel dat het langzaam beter gaat met lezen en schrijven. Ik hoop dat ik uiteindelijk de krant gemakkelijker kan lezen en de ondertiteling bij tv-programma’s ook. Dat gaat nu zo snel.”

„Het Friesland College benaderde de gemeente met de vraag of laaggeletterdheid een rol speelde binnen de organisatie”, zegt Jeeninga in de pauze. „Wij hebben toen een aantal werkplekken in Leeuwarden bezocht en aan mensen voorgesteld om hun les te geven. We begonnen met drie mannen, een week later waren het er al acht en nu zitten we op elf. Ik vind het heel dapper dat zij dit doen, want er komt schaamte bij kijken als je moet zeggen dat je niet goed kan lezen en schrijven.”

Waar Bertus vroeg van school ging, komt Jeeninga ook andere oorzaken van laaggeletterdheid tegen. „Sommige mensen hebben een ongeluk gehad in hun jeugd, anderen lieten het gaan omdat het toch de bedoeling was dat ze later de boerderij van hun ouders overnamen. Maar ik merk bij alle deelnemers dat ze heel vindingrijk zijn om zich staande te houden in het dagelijks leven. Ik ken iemand die alle postcodes van Leeuwarden uit zijn hoofd kent. Hij kan geen straatnaambordjes lezen, maar als hij een pakket moet bezorgen weet hij via de postcode toch waar hij moet zijn.”

Zelfstandiger

Jeeninga merkt verbetering in de lees- en schrijfvaardigheid van de medewerkers, maar ook op een ander vlak. „Ze worden zelfstandiger en assertiever. Ze zijn vaak geneigd te vragen: Wat moet ik doen? Nu hebben ze minder schaamte en nemen ze meer initiatief.”

De docent is heel blij met de prijs die ze wonnen. „Wij doen dit nu alleen nog maar in Leeuwarden. Ik hoop dat er door de prijs meer interesse komt vanuit andere gemeenten.”