In de tiende eeuw na Christus was Córdoba de op een na grootste stad van de wereld. Daarnaast was het nog eens het belangrijkste financiële, commerciële en culturele centrum. In Córdoba werd de Romeinse schrijver-filosoof Seneca geboren. Hier stond de wieg van de Joodse rabbijn, arts, jurist en filosoof Maimonides en van de islamitische arts, jurist en filosoof Ibn Rushd. „Willen is kunnen” was hier de norm.

Eeuwenlang leefden in deze stad in het Zuid-Spaanse Andalusië christenen, joden en moslims vreedzaam naast elkaar. Córdoba was een bakermat van beschaving.

Trekpleister

Een van de stadspoorten voert het oude centrum binnen. Smalle steegjes zitten vol met terrassen en restaurants. Een levendige historie ligt rond kerken en kloosters. Veel moois is bewaard gebleven in een heuse Joodse wijk.

De Mezquita is echter dé toeristische trekpleister van Córdoba. Mezquita is het Spaanse woord voor moskee en verwijst naar de vroegere functie van dit gebouw. Nu is het een rooms-katholieke kathedraal, een uniek architectonisch monument. Zowel de Mezquita als de oude binnenstad staat op de Werelderfgoedlijst van Unesco.

Voor de kaartjesautomaat van de Mezquita staat een lange rij toeristen. Precies op deze plaats begon meer dan twintig eeuwen geleden de bouw van een bedehuis. Romeinen veroverden het Iberische schiereiland en noemden het ”Hispania”. Ze werden echter weer verdreven door de Visigothen, die zich –net als de Romeinen zelf– tot het christelijk geloof hadden bekeerd. Zo maakte een heidense, Romeinse tempel in het centrum van Córdoba plaats voor een christelijke kerk: de Sint Vincentius van Zaragoza.

Vervolgens rukte vanuit Mekka de islam op. Mohammedaanse Moren staken in het jaar 711 vanuit Noord-Afrika de Straat van Gibraltar over, op weg naar een nieuw continent. Op de zuidelijke flank van Europa ontstond een islamitische staat. Moslims, christenen en Joden woonden er aanvankelijk in vrede naast elkaar. De moslims kochten eerst de helft van de kerk van Sint Vincentius van Zaragoza. Toen hun moskee daarmee nog geen ruimte genoeg bood, namen ze de hele kerk over.

Voor deze megamoskee haalden de Moren alles uit de kast. De twaalfhonderd marmeren zuilen, die vrijkwamen bij de sloop van Romeinse villa’s in de omgeving, werden hier hergebruikt. Bovenop de zuilen ontwierp men een dubbele boogconstructie, waarop een enorm dak werd gelegd.

Zo groeide de Mezquita van Córdoba uit tot de op een na grootste moskee ter wereld: alleen die van Mekka was nog groter. In het jaar 987 werden er nog eens acht beuken aan het gebouw toegevoegd. Toen konden er maar liefst twintigduizend moskeegangers terecht.

Aantasting

In 1236 veroverde de rooms-katholieke koning Ferdinand III van Castilië de stad Córdoba op de Moren. Het was afgelopen met de verdraagzaamheid. De Inquisitie greep in. Moren en Joden konden kiezen: gedoopt of gedood worden.

Van de moskee maakte men een kerk, van de minaret een klokkentoren. Het was uiteindelijk keizer Karel V die in 1523 besloot dat er een kathedraal voor het bisdom Córdoba moest komen, gewijd aan de tenhemelopneming van Maria. Architect Hermán Ruiz ontwierp in het hart van de moskee een nieuwe kathedraal. Hiervoor verwijderde hij vierhonderd van de twaalfhonderd zuilen. In het midden ontstond een nieuwe ruimte, waarin veel Moorse invloeden herkenbaar bleven.

Uiteindelijk betreurde de keizer de aantasting van het unieke karakter van de moskee. Hij zei tegen de architect: „U heeft iets gebouwd wat u overal gebouwd had kunnen hebben. Maar u heeft ook iets verwoest wat uniek was in de wereld.”

Katholieke kunst

Op het plein waar vroeger de moslims hun voeten wasten en hun schoenen stalden, staan rijen toeristen. Wie de Mezquita betreedt, valt acuut stil: marmeren zuilen, zover je kunt kijken, fraaie rood-witte boogconstructies, en een prachtige vloer. Overal langs de buitenwanden bevinden zich nissen met rooms-katholieke kunst en religieuze voorwerpen.

Opeens maakt de sfeer van een moskee op bizarre wijze plaats voor die van een christelijke kerk. Onverwacht is er een hoge en lichte ruimte, in een dominante renaissancestijl, maar ook met veel gotiek en barok. Er staat een orgel met drieduizend pijpen.

Verwijten

Onder het motto ”Kathedraalmoskee van Córdoba: Het erfgoed van iedereen” voerde een groep historici, juristen en journalisten vijf jaar geleden een protestactie. Men vond dat de Rooms-Katholieke Kerk teveel beslag legde op het gebouw. Hun argumentatie: juist door de symboliek van eensgezindheid tussen verschillende beschavingen en religies was de kathedraal destijds tot wereldcultuurerfgoed verklaard. De groep verweet het bisdom Córdoba stiekem islamitische symbolen uit de kathedraal te hebben verwijderd en zelfs de naam ”moskee” uit een officiële brochure te hebben geschrapt. Toen er later een islamitische groep jongeren uit Oostenrijk van plan was in de kerk een islamitisch gebed uit te spreken, grepen ordebewaarders in. De kerk schakelde de politie in. Het kwam zelfs tot arrestaties, want er geldt een officieel verbod voor moslims om in de Mezquita te bidden.

Twee religies in hetzelfde bedehuis

In Spanje zijn meer rooms-katholieke kerken die voorheen moskee waren, zoals de kathedraal van Sevilla, maar nergens is dat zo duidelijk te zien als in Córdoba. De Hagia Sophia in Constantinopel was gedurende haar hele bestaan als kerk (van 537 tot 1453) de grootste kathedraal ter wereld. Door de Turken werd het gebouw –in wat nu Istanbul heet– omgevormd tot moskee. Ook dit monument kwam op de Werelderfgoedlijst van Unesco. De latere Turkse leider Atatürk gaf het gebouw de neutrale status van museum. Die stap heeft de Rooms-Katholieke Kerk in Córdoba nooit willen zetten. Op Cyprus zie je ook oude christelijke kerken die lang geleden verbouwd werden tot moskee. Ook in Nederland zijn daar meerdere recente voorbeelden van.