Niet voor niets brengt de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo daarom hoogstwaarschijnlijk een bezoek aan Bagdad tijdens zijn huidige rondreis door het Midden-Oosten. Daarbij zal de strijd tegen Islamitische Staat hoog op de agenda staan.

Anthony Cordesman, verbonden aan het Center for Strategic and International Studies in Washington schreef onlangs dat de verhitte discussies over de aftocht van 2000 Amerikaanse militairen uit Syrië „zinloos” waren. IS is volgens hem nog lang niet verslagen en de expansiedrift van het sjiitische Iran in de regio is alarmerend. Om deze beide problemen te bestrijden is echter niet Syrië, maar buurland Irak van strategisch belang.

De situatie in Irak is echter zorgwekkend. Op 2 mei 2018 hadden in Irak parlementaire verkiezingen plaats die gewonnen werden door de Sairunalliantie van de radicale sjiitische geestelijke Muqtada al-Sadr. De Fatahcoalitie van Hadi al-Amiri eindigde als tweede. Deze Fatahpartij is de politieke vleugel van de sjiitische milities die tegen IS hebben gevochten en die direct gefinancierd en bewapend worden door Iran. De politiek wordt dus door sjiieten gedomineerd.

Het klink cynisch, maar de strijd tegen IS wist de Irakezen als natie te verenigen. Nu het kalifaat van IS verdwenen is, lijkt Irak uit elkaar te vallen. De laatste jaren is er veel geschreven over de mogelijkheid dat Syrië zou worden opgesplitst in ministaatjes. Dat scenario is ook in Irak niet denkbeeldig.

Irak zou men kunnen omschrijven als een land waar Koerden, soennieten en sjiieten gedwongen werden samen te leven. Dit verstandshuwelijk ligt echter aan diggelen. Iraaks Koerdistan in het noorden verkeert in politieke chaos sinds het mislukte referendum over Koerdische onafhankelijkheid in september 2017. Grote delen van de soennitische provincies waar IS haar kalifaat had gevestigd zijn letterlijk in ruïnes veranderd en miljoenen soennieten zijn intern ontheemd geraakt. Ze leven vaak in erbarmelijke omstandigheden.

IS-sympathisant

Het grootste probleem is echter dat deze soennitische regio’s nu worden gedomineerd door sjiitische milities die iedere soenniet als een potentiële IS-sympathisant zien. Vanuit Bagdad komt er ondertussen nauwelijks geld om hier de verwoeste infrastructuur weer op te bouwen. De wrok hierover stelde IS in staat zich in deze regio’s opnieuw te stabiliseren.

In de sjiitische provincies in zuidelijk Irak is het ondertussen nauwelijks beter gesteld. Hier ontstond vorig jaar een protestbeweging die tot op heden actief is. De demonstranten eisen basale voorzieningen zoals schoon drinkwater en elektriciteit. Alleen al in de stad Basra waren bijna 100.000 mensen ziek geworden door het drinken van besmet water. Dit geeft de ernst en omvang van de crisis aan die het zuiden van Irak teistert.

De armoede van het zuiden is extra wrang omdat zich hier het zwaartepunt bevindt van de Iraakse olieindustrie. De opbrengst hiervan verdwijnt echter in de schatkist van de regering in Bagdad. In zuidelijk Irak ontstond daarom een politieke beweging die autonomie nastreeft, naar het voorbeeld van de Koerden.

Op losse schroeven

Na de terugtrekking van de Amerikaanse militairen uit Syrië zal het belang van Irak toenemen in de strijd tegen de IS. In Irak bevinden zich veetien Amerikaanse militaire bases, maar sinds Tweede Kerstdag staat ook de Amerikaanse presentie in Irak op losse schroeven. Op die dag bracht de Amerikaanse president Trump een onverwacht bezoek aan Amerikaanse militairen op een basis in Irak. Trump weigerde bij die gelegenheid echter om naar Bagdad te reizen om de regering en president van Irak te ontmoeten. De Irakezen waren buitengewoon verontwaardigd over wat zij zagen als een minachting van de Iraakse soevereiniteit. Sindsdien eisen vrijwel alle Iraakse politici en partijen het vertrek van de Amerikaanse militairen.

Het waren de Amerikaanse invloed en politieke druk die de afgelopen vijftien jaar Irak als eenheidsstaat bij elkaar wisten te houden. Dit tijdperk zou weleens ten einde kunnen lopen. Dat zal zeker worden toegejuicht door de huidige pro-Iraanse regering in Bagdad. Men kan slechts gissen naar wat daarna komt.