Nee, de oudste Nederlandse partij ooit is de SGP nog niet. Dat moment komt, bij leven en welzijn, op 1 november 2019. Dan bestaan de staatkundig-gereformeerden 101 jaar en 177 dagen. De ARP, die op 11 oktober 1980 werd opgeheven, bestond op de dag dat zij opging in het CDA 101 jaar en 176 dagen.

Wel is de SGP, die dit jaar haar honderdjarig bestaan herdacht, met stip de oudste nog bestaande partij. Geen wonder dat in dit unieke jubileumjaar diverse publicaties uitkwamen die aandacht vroegen voor deze krasse honderdjarige.

Dat de zes boeken die verschenen enige inhoudelijke overlap kennen, hoeft niet te verbazen. Want hoe kun je over de historie van deze partij schrijven zonder, om maar iets te noemen, de Nacht van Kersten aan de orde te stellen? Toch heeft ook elke publicatie zijn eigen karakter, invalshoek, stijl en niveau.

Tijdredes

Het meest specifiek is het tweedelige ”Verheft de banier”, waarin dertien zogeheten tijdredes zijn opgenomen: predikaties –gehouden door dominees uit diverse kerkverbanden– die zijn toegespitst op de tijdsomstandigheden, op maatschappelijke en politieke ontwikkelingen en op hoe daar vanuit de Bijbel tegenaan kan worden gekeken. Het is daarmee ook het meest meditatieve boek van het zestal.

Interessanter zou deze uitgave nog geworden zijn als de tijdredes meer verspreid hadden gelegen over de achterliggende eeuw –van de dertien opgenomen preken zijn er tien uitgesproken door nu nog in leven zijnde predikanten; de andere drie zijn van de hand van ds. Kersten, prof. Wisse en ds. Mallan– en als er een historische en analyserende inleiding was opgenomen over het verschijnsel tijdrede.

Een mooi beeld van hoe er in de huidige SGP gedacht en gewerkt wordt, biedt het boek ”Een levend getuigenis. Gesprekken over 100 jaar SGP”, van Adriaan van Belzen. Het bevat veertien uitvoerige interviews met staatkundig-gereformeerde politici: Kamerleden, Statenleden, burgemeesters, wethouders, raadsleden en andere betrokkenen.

Aan het eind volgen nog enkele korte vraaggesprekjes met bekende landelijke politici van buiten de SGP. Zoals met PVV-leider Wilders. Wat zou hij de partij bij haar jubileum willen meegeven? „Ik kan de SGP geen betere opdracht meegeven dan die van de apostel Paulus: „Strijd de goede strijd”.”

Gevoelige thema’s worden in ”Een levend getuigenis” niet gemeden, maar door de auteur bewust aangesneden. Daardoor komen we bijvoorbeeld te weten dat oud-partijvoorzitter ds. D. J. Budding het vrouwenkiesrecht nog altijd ziet als iets dat „in strijd is met Gods Woord”, waarom zijn echtgenote ook nooit gaat stemmen. „Dat doe ik voor haar.”

Maar ook dat A. de Kruijf, wethouder en locoburgemeester in Barneveld, zich oprecht afvraagt „wat er mis mee is als vrouwen in de politiek actief zijn”. Dat hij sinds enige tijd een vrouwelijke collega in het college van B & W heeft, noemt De Kruijf „een verademing”. „Vrouwen hebben in discussies een andere attitude dan mannen, ze leggen er een andere gevoelswaarde in.”

Zevenmijlslaarzen

Drie boeken proberen een historisch overzicht te geven van hoe de SGP zich opstelde en ontwikkelde tussen 1918 en 2018. Alledrie doen ze dat op verschillende wijze. In het door B. Hooghwerff geschreven en door Harm Averesch geïllustreerde ”Op de bres. De SGP in de Tweede Kamer”, uitgegeven door SGP Jongeren, stapt de auteur met zevenmijlslaarzen –het boekje telt slechts dertig bladzijden– door de SGP-geschiedenis, aan de hand van de zes fractievoorzitters die de partij tot nu toe rijk was: Kersten, Zandt, Van Dis, Abma, Van Rossum, Van der Vlies en Van der Staaij.

Hoogwerff doet dat, qua stijl herinnerend aan traditionele protestants-christelijke en reformatorische jeugdboeken, verhalend en inlevend. Zo laat hij een ouderling van de gereformeerde gemeente van Leiden, op Dankdag 1925, aan ds. G. H. Kersten vragen: „Is het gisteren nog laat geworden, dominee?”, waarop ds. Kersten, die ’s morgen en ’s avonds in Leiden preekt, uitlegt wat er aan het Binnenhof precies speelt rond het gezantschap bij de paus.

Het boek, dat aan elke fractievoorzitter één bepaald Kamerdebat koppelt en beschrijft hoe de desbetreffende partijleider dat debat voorbereidde en ervoer, is zeer gemakkelijk leesbaar en kan door kinderen uit de hoogste groepen van de basisschool prima begrepen worden. Het is, door de gekozen toon en stijl, van de zes publicaties die in 2018 verschenen, tevens het boek met de minste innerlijke afstand tot de SGP-geschiedenis: alles wat de staatkundig gereformeerde voorgangers dachten, spraken en deden was logisch, prijzenswaardig en vanuit Bijbels oogpunt zonder enige twijfel gewenst en vereist.

Het meest uitvoerige historische overzicht biedt ”Politiek bij een geopende Bijbel. 100 jaar SGP”, het officiële jubileumboek van de partij, geschreven door historicus en onderwijsman W. Fieret. In zo’n 180 pagina’s schetst de auteur de ontwikkeling van de SGP, daarbij een respectabele poging wagend om die ontwikkeling niet geïsoleerd te bezien, maar juist in samenhang met ontwikkelingen in de Nederlandse samenleving en op het wereldtoneel.

Boven de stof

Het resultaat is een rijk geïllustreerd, aantrekkelijk vormgegeven boekwerk, waarin tal van personen en gebeurtenissen de revue passeren, zonder dat het geheel opsommerig overkomt of lijdt aan een overkill aan feiten en weetjes. Hier is duidelijk een schrijver aan het werk geweest die boven de stof staat en die de kunst verstaat om aan de hand van concrete gebeurtenissen te laten zien wat de relevante trends van die tijd waren en wat de onderliggende geestelijke stromingen.

Dat Fieret honderd jaar SGP weet te structureren tot drie perioden, te weten ”De SGP in een confessioneel Nederland” (tot en met WO II), ”De SGP in een snel veranderend Nederland” (tot en met de jaren zestig) en ”De SGP in een seculier Nederland” zegt al meteen heel veel. Wie door deze bril kijkt, vindt het logisch dat ook een Bijbelgetrouwe partij door de jaren heen verandert, alleen al omdat zij moet opereren in een steeds weer andere context.

Iets vergelijkbaars geldt voor drie trends die de auteur aan het eind van zijn boek nog belicht. Ook hier zeggen de hoofdstuktitels veel over zijn vaardigheid om én feitelijk en exact te zijn én de grote lijnen te duiden: ”Van predikant naar jurist”, ”Van vanzelfsprekendheid naar bewuste keuzen” en ”Van isolement naar participatie”.

Op weer een heel andere wijze wordt de achterliggende eeuw belicht in ”10 X 10 SGP. Een boekje open over honderd jaar Staatkundig Gereformeerde Partij”, geschreven door onder anderen Jan Schippers, directeur van het Wetenschappelijk Instituut van de SGP. In het handzame werkje (15 keer 15 centimeter) brengen de auteurs in tien hoofdstukken, elk bestaande uit tien paragrafen, de SGP onder de aandacht van kenners en van buitenstaanders.

Zo zijn daarin tien opvallende spotprenten over de SGP opgenomen, tien typerende verkiezingsposters, tien markante foto’s en tien pittige uitspraken van en over SGP’ers. Het boekje biedt een doorkijkje door alle partijgeledingen en regio’s heen en diept, met een vleugje humor, weggezakte anekdotes en gebeurtenissen uit het rijke staatkundig-gereformeerde verleden op.

Protestpartij

Valt er na honderd jaar nog iets nieuws over de SGP te zeggen? Jazeker. Niet in de laatste plaats in analyserende en beschouwende zin. Wie als hij zich in de SGP verdiept graag iets nieuws leest of de diepte in gaat, neme de publicatie onder redactie van de wetenschappers Hans Vollaard en Gerrit Voerman. Hierin worden thema’s uitgediept als de SGP als protestpartij (Fred van Lieburg), de relatie tussen kerk, school en partij (John Exalto) en de geografische spreiding van SGP-kiezers tussen 1918 en 2017 (Ron de Jong).

Boeiend is in deze uitgave ook de bijdrage van Hans Vollaard en Rick van der Well over de politieke opstelling en koers van de partij door de jaren heen. Uit in dit hoofdstuk opgenomen tabellen blijkt bijvoorbeeld dat het stemgedrag van de SGP in de Tweede Kamer bij wetsvoorstellen, amendementen en moties tussen 1968 en 2001 in 90 procent van de gevallen gelijk was aan dat van de ChristenUnie en zijn twee voorgangers, GPV en RPF. In de periode 2002-2017 is de overlap nog steeds heel groot, maar stemden beide partijen toch minder vaak, namelijk 78 procent van de gevallen gelijk.

Samenwerken

Een belangrijke conclusie van de twee politicologen luidt dat de SGP in de loop der jaren steeds meer met andere partijen is gaan samenwerken. „Ook met katholieken en progressieve liberalen, die in een vroeger of recenter verleden nog verfoeid werden. Daarin onderkent zij in feite de kritiek die CHU en ARP al in haar beginjaren uitten op de realiteitszin van de SGP-inbreng in het parlement”, aldus Vollaard en Van der Well.

Boekgegevens ”Politiek bij een geopende Bijbel. 100 jaar SGP”, W. Fieret; uitg. Den Hertog; 190 blz.; € 14,95; ”Een levend getuigenis. Gesprekken over 100 jaar SGP”, Adriaan van Belzen; uitg. Lucas Boeken; 221 blz.; € 14,95; ”Op de bres. De SGP in de Tweede Kamer”, B. Hooghwerff; uitg. Den Hertog; 30 blz.; € 7,90; ”10 X 10 SGP. Een boekje open over honderd jaar Staatkundig Gereformeerde Partij”, Jan Schippers en Addy de Jong; uitg. De Banier; 175 blz.; € 14,95; ”Verheft de banier. Tijdredes 100 jaar SGP”, G. H. Kersten, G. Wisse e.a.; uitg. De Ramshoorn); 300 blz.; € 29,50 (voor twee delen); ”Mannen van Gods Woord. De Staatkundig Gereformeerde Partij 1918-2018”, Hans Vollaard en Gerrit Voerman (red.); uitg. Verloren); 208 blz.; € 25,-.