Waarom vlogen er in september stenen door de ruit van de Turkse moskee in Alblasserdam? Was het baldadigheid? Moslimhaat? Wraak?

„Ik weet niet wie hier achter zitten”, zegt Orhan Yilmaz (52). De moskeevoorzitter zit aan een tafeltje waarop een Turks en een Nederlands vlaggetje staan. In de kast islamitische geschriften; erbovenop voetbalprijzenbekers. In een naastgelegen vertrek knielen mannen voor gebed.

Camerabeelden wijzen uit dat in het holst van de nacht twee mannen in een Mercedes aan komen rijden. Ze gooien meermalen stenen naar Alblasserdams enige moskee. Het incident is niet opgehelderd.

Het voorval veroorzaakt niet alleen in de moskeegemeenschap, maar ook in autochtone kring reuring. Althans, op internet regent het reacties. Dat burgemeester Paans (VVD) van Alblasserdam, een politiechef en de Turkse consul naar de moskee komen om de geschrokken moslims te bemoedigen, vinden sommige Alblasserdammers zwaar overdreven. „Propaganda van de Turken om een steen te komen bekijken. Ze kunnen beter naar Erdogan kijken wat die allemaal flikt”, fulmineert een reageerder op de site Alblasserdamsnieuws.nl. Een ander krijgt „de kriebels” van de foto met de hoge pieten. Een moslim op zijn beurt linkt het stenengooien aan de Kristallnacht, waarbij in 1938 de nazi’s Joden molesteerden en hun bezittingen vernielden.

Overdreven

Moskeevoorzitter Orhan Yilmaz, ook raadslid voor de PvdA, vindt het „ook een beetje overdreven” dat de Turkse consul kwam opdraven. „Al is het goed dat onder meer de burgemeester alert is.”

Voor Yilmaz, in 1981 vanuit Turkije naar Nederland gekomen, is helder dat er meer „islamofobie” heerst dan dertig jaar geleden. „Vroeger waren mensen vriendelijker tegenover allochtonen. De maatschappij verhardt; dat gaat Alblasserdam niet voorbij.” Al heeft hij het „prima” naar zijn zin in het dorp.

In 2017 stemde 14 procent van de Alblasserdammers tijdens de Kamerverkiezingen PVV, iets boven het landelijk gemiddelde van 13 procent. De PVV zit niet in de gemeenteraad. Dorpelingen vertellen dat het met spanningen tussen bevolkingsgroepen best meevalt. De Turkse gemeenschap (zo’n 600 mensen) draait goed mee, klinkt het, bijvoorbeeld door deel te nemen aan kransleggingen tijdens dodenherdenking.

Kreten

„Ik kan de groep Alblasserdamse PVV-stemmers niet goed in beeld krijgen en zou ze graag spreken”, zegt Peter Verheij (38). Hij is sinds 2010 wethouder (financiën, economie) voor de SGP, met 5 van de 19 zetels de grootste partij. Verheij vermoedt dat veel van de Alblasserdamse PVV-stemmen bij de landelijke verkiezingen in 2017 komen van arbeiders, die voorheen massaal de PvdA kozen. „Dan gaat het om mensen die zich maatschappelijk ondergewaardeerd voelen.”

Tijdens zijn wethouderschap merkte Verheij „los van reacties op sociale media welgeteld één keer” dat onder sommige Alblasserdammers onvrede leeft over vreemdelingen. Dat was in 2015 op een avond over vluchtelingenopvang. „De rabiate kreten die ik hoorde, zal ik niet herhalen. De teneur was overduidelijk: we hebben te veel moslims en asielzoekers.”

Onder orthodox-christelijke scholieren valt „wel wat te verbeteren” aan respect voor andersdenkenden, vindt Dirk van Elzelingen (53), directeur van de reformatorische ds. Joannes Beukelmanschool aan de Weversstraat. Op zijn kamer verbeeldt een houtsnijwerk de geschiedenis van het bestrijken van de deurposten vlak voor de uittocht uit Egypte.

Toen een paar jaar geleden een donkere vuilnisman met dreadlocks een lokaal binnenkwam, begonnen kinderen „spottend te lachen” om zijn uiterlijk. „Dat bracht ons ertoe enkele lessen te besteden aan andere culturen. Indianen bijvoorbeeld kennen een rijke cultuur.”

Een paar maanden geleden kregen scholieren van de Beukelmanschool ruzie met sympathisanten van een naar Nederland gevlucht Syrisch jongetje. De stemming was van beide zijden „behoorlijk agressief.” Leerlingen dreigden onder meer vuurwerk op het balkon van het Syrische gezin te gooien. De zaak liep met een sisser af. „Om de ruzie te beëindigen, schakelde ik de wijkagent en een contactpersoon uit de wijk in. Ouders van onze leerlingen namen het initiatief om het Syrische gezin excuses aan te bieden. De sympathisanten rond het jongetje verontschuldigden zich ook.”

In zijn boek ”Burgemeester van beroep” (2011) schrijft oud-burgemeester Blase van Alblasserdam dat reformatorischen niet zelden „uiterst hartelijk” zijn.” Anderzijds uit hij zijn ongemak over de „stelligheid” van orthodoxe christenen. „Wij hebben de wijsheid zeker niet in pacht”, reageert schooldirecteur Van Elzelingen, zelf kerkend bij de gereformeerde gemeente in Nederland. „Maar we zijn wel beginselvast. Onze normen scheppen ook verplichtingen. Het kan bijvoorbeeld niet zo zijn dat kerkgangers hun auto fout parkeren.”

Begrafenis

Alblasserdam is alleszins godsdienstig. Het ongeveer 20.000 inwoners tellende dorp aan de rivier de Noord telt zo’n achttien kerken, zeker ook in de rechterflank van de gereformeerde gezindte. Een van de bekendste predikanten was wijlen ds. F. Mallan. De begrafenis van de voorman van de Gereformeerde Gemeenten in Nederland in 2010 werd bijgewoond door duizenden mensen.

Opvallend is de flinke aanwas van het orthodox-christelijke volksdeel in Alblasserdam. Haalden SGP en CU in 1998 samen 4 van de 17 zetels, nu bezetten ze in de Alblasserdamse raad 7 van de 19 zetels. De relatief goedkope woningen trekken jonge christelijke stellen uit bijvoorbeeld Rotterdam en Ridderkerk. Het dorpse karakter van Alblasserdam bekoort menigeen.

Onder meer de gereformeerde gemeente (Eben-Haëzer), met krap 1600 leden een van de grootste kerken, groeide sterk. Tien jaar geleden telde de gemeente nog zo’n 1200 leden. Met nogal wat leden uit nabijgelegen plaatsen in de Alblasserwaard is het een streekgemeente. Dat geldt ook voor gereformeerde gemeente in Nederland (krap 1400 leden) en de oud gereformeerde gemeente (zo’n 800 leden) in Alblasserdam (wijk Kinderdijk).

De SGP verdreef de PvdA van de eerste plaats. Voorheen haalden de socialisten een absolute meerderheid in het scheepsbouwersdorp. Momenteel vormen SGP (5 zetels), PvdA (4 zetels) en het CDA (3) het college. Reformatorischen en socialisten zitten sinds 2010 onafgebroken in het gemeentebestuur.

„Soms krijg ik de vraag hoe wij als SGP kunnen samenwerken met de PvdA”, zegt SGP-wethouder Verheij. „Alblasserdam is een tweestromenland, waar christenen en niet-christenen naast elkaar wonen en met elkaar optrekken. SGP en PvdA hebben totaal verschillende ideologieën. Toch komen we er vaak wel uit. Zo beijveren we ons samen voor armoedebestrijding en behoud van ons dorpse karakter.”

Reformatorische burgers moeten het idee van een Biblebeltgemeente niet „romantiseren”, waarschuwt Verheij, sinds zijn zestiende actief voor de SGP. „Ik vergeet niet wat iemand me ooit voorhield: „Alblasserdam ligt ook in Nederland.” Dat betekent dus dat ook ons dorp volop te maken heeft met seculiere invloeden.”

Olietankers

Het DNA van Alblasserdam bevat een groot brok staal. Pakweg dertig jaar geleden verdiende het gros van de dorpelingen zijn brood op een van de staalbedrijven of scheepswerven. Maar de scheepsbouw ging voor een groot deel teloor. Werven als Verolme en Van der Giessen-de Noord vielen om. Dat staalgigant Nedstaal, in het dorp bekend als ”de kabelfabriek”, in 2017 failliet ging, kwam aan als een mokerslag.

Aan de tafel in zijn rijtjeshuis mijmert amateur-historicus Geert Ouweneel (74): „Als jongetje stond ik met vele anderen te kijken hoe bij Verolme olietankers te water werden gelaten. Spannend. Stoot de neus van de tanker niet tegen de oever van de Noord? Maar de tijd van dat soort tewaterlatingen in Alblasserdam is voorbij.”

Alblasserdam? „Saai en ingeslapen”, oordeelt de 72-jarige inwoner De Visser. „Niks kan d’r en mag d’r. Er wordt een hoop tegengehouden door de reformatorische kant”, foetert de voormalige ijzerwerker. „Een sportschool mocht zondags niet open, omdat er kerkgangers voorbijkwamen.”

Christy Franzen (24), „semi-christelijk opgevoed, maar niet kerkelijk”, denkt er anders over. Haar dochtertje in de draagzak maakt piepgeluidjes. „Ik heb veel gereisd, maar in het gezinsvriendelijke Alblasserdam wil ik wonen. Hier is veiligheid en vrijheid.” Winkels op zondag dicht? „Het stoort me niet. Je hoeft toch niet zeven dagen per week te werken?”

„SGP krijgt ook stemmen van buiten refokring”

De SGP groeit als kool in Alblasserdam. In vergelijking met 2010 vergaarde de partij in 2018 46 procent meer stemmen. Vanwaar die opmars?

„De SGP krijgt ook nogal wat stemmen van buiten de eigen achterban”, verklaart eindredacteur Bert Bons (49) van Klaroen.nl, een mede in Alblasserdam verspreid gratis weekblad. „Veel dorpelingen vinden dat iemand als SGP-wethouder Peter Verheij na de bestuurlijke crisis zo’n tien jaar geleden orde op zaken heeft gesteld. De financiën zien er netjes uit. Onder meer Verheij liet een nieuwe wind waaien in de politiek. Hij betrekt burgers bij het beleid. Zijn instelling is: Geen blabla, maar doen wat je zegt.”

Een voorbeeld van die daadkracht, stelt Bons, is de recente aanleg van een fietspad langs de rivier de Noord. Daardoor wordt de rit voor kinderen naar school een stuk veiliger.

Toch mort de bevolking nu wel. Het zint velen niet dat de gemeenteraad, met uitzondering van oppositiepartij D66, onlangs instemde met de pakweg 11 miljoen kostende restauratie van het gemeentehuis en daarbij liggende plein.

Nogal wat ouderen vinden het bovendien vervelend dat de bibliotheek verhuist naar het gemeentehuis. Dat ligt op een verhoging, dus senioren moeten meer moeite doen om daar te komen.

Groeiend toerisme in het nabijgelegen molengebied van Kinderdijk zit menig Alblasserdammer niet lekker. Zo bestaat de vrees dat de zondagsrust in het rivierdorp door een groeiende stroom dagjesmensen verder wordt aangetast.

Hoewel de scheepsbouw een forse knauw kreeg, verdient een fors deel van de Alblasserdammers nog altijd de kost in de maritieme sector. Bijvoorbeeld bij Oceanco; de bouwer van luxe jachten is een van de grootste werkgevers. Of bij scheepsbouwer Koninklijke IHC in Kinderdijk. Alblasserdam kent ook een stevige sector transport en logistiek.

serie In de Biblebelt

Wat houdt plaatsen in de Biblebelt bezig? Twaalf portretten. Deel 12 (slot)