Het klinkt gewichtig om zorgen uit te spreken over de Europese waarden. Niemand kan immers tegen waarden zijn. Toch is het zinvol te vragen wat deze waarden inhouden.

Normen en waarden zijn immers ongrijpbare, abstracte begrippen. Je kunt die invullen zoals je wilt. De een rekent de openstelling van het huwelijk voor mensen van gelijk geslacht tot de kern van de Europese waarden. Anderen zeggen juist dat het huwelijk door alle eeuwen van de Europese beschaving een relatie van één man en één vrouw is geweest. Kan iemand op dit punt het recht op de Europese waarden claimen?

Europarlementslid Sargentini (GroenLinks) klaagt in haar recente rapport dat Hongarije zich beijvert voor een conservatieve gezinsvorm. In schoolboeken worden vrouwen te veel in de „rol van moeder en echtgenote” en opvoeders gestopt en worden moeders als „minder intelligent dan vaders” afgeschilderd.

Dit rapport is met grote meerderheid aangenomen in het Europees Parlement en drukt blijkbaar iets uit van de Europese waarden. Tegelijk is het de vraag in hoeverre elke Europeaan gebonden is aan deze kritiek op de Hongaarse visie op het moederschap.

Natuurlijk zijn moeders niet „minder intelligent” dan vaders. Tegelijk roept dit de vraag op of het moederschap in progressieve kring zelf niet als iets „minder intelligents” worden voorgesteld dan het hebben van een mooie baan. Dan zei de paus het op nieuwjaarsdag toch mooier, in zijn lofzang op het moederschap. Duidelijk is in elk geval: zonder moeders zal Europa niet lang bestaan.

De Europese waarden liggen nergens vast. Elke politicus zal daarom proberen het begrip om te buigen naar zijn eigen richting. Maar bindend is dit niet.

Wat wel vastligt in de EU, is de rechtsstaat. De kern daarvan valt te omschrijven in een korte zin: de overheid valt onder de wet. Zoals koning David moest buigen onder het recht (van God) en het recht niet zelf in zijn eigen voordeel kon ombuigen, zo moet de overheid het goede voorbeeld geven in het gehoorzamen van de wet. Op deze manier worden tirannie en dictatuur voorkomen.

De rechtsstaat is nooit af. Dat bewijzen bijvoorbeeld de vele rechtszaken die tegen de overheid worden gevoerd (en gewonnen). Het is beslist zinvol dat de EU zich hiervoor inzet. Er is reden tot zorg over de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in Oost-Europese landen als Polen, Hongarije en Roemenië.

Tegelijk moet ook de Europese Unie zich aan de rechtsstaat houden. Dat betekent dat het –bijvoorbeeld met een beroep op breed gedeelde Europese waarden– aan lidstaten geen eisen mag stellen die niet in wetten en verdragen vastliggen.