De opnamen zijn enkele dagen eerder gemaakt. Willem-Alexander had daarvoor vorige week donderdag en vrijdag uitgetrokken. Het voordragen gaat natuurlijk niet meteen goed en er moet kunnen worden gespeeld met licht, opstelling en geluid.

Anders dan in voorgaande jaren vonden de opnamen niet plaats op Eikenhorst in Wassenaar, maar in de bibliotheek van Paleis Noordeinde in Den Haag. Dit omdat de koning deze maand aan het verhuizen is en zijn nieuwe woonplek Huis ten Bosch, waar koningin Beatrix meestal in de Witte Eetzaal haar kerstboodschap voorlas, nog niet geheel is ingericht. En opnamen maken tussen de verhuisdozen leek de Rijksvoorlichtingsdienst geen goed idee.

Waarschuwingen

Koningin Wilhelmina stuurde in 1914 nog een schriftelijke kerstboodschap en in de oorlogsjaren sprak ze via Radio Oranje de bevolking in bezet Nederland en Nederlands-Indië toe, maar een echte traditie werd het pas na de troonsbestijging van koningin Juliana. Haar kerstboodschappen waren vaak zeer persoonlijk en spiritueel, maar dat wilde niet zeggen dat de ministeriële verantwoordelijkheid er niet voor gold.

Opeenvolgende premiers hebben het staatshoofd de afgelopen zeventig jaar echter veel ruimte gegeven om hun hart te luchten en te waarschuwen voor problemen of gevaren in de samenleving. In de laatste regeringsjaren van koningin Beatrix leidden haar vermaningen regelmatig tot stekelige reacties van PVV-leider Wilders. De meer algemene toon die koning Willem-Alexander in zijn toespraken bezigt, heeft nog niet geleid tot boze opmerkingen.

Aparte kamer

Dat het staatshoofd zich tot de bevolking richt tijdens het kerstfeest is ook gebruikelijk in andere monarchieën. De Britse koning George V begon er al mee in 1932 en zijn kleindochter koningin Elizabeth heeft sinds haar aantreden in 1952 slechts één keer overgeslagen. In 1969 werd er geen toespraak uitgezonden, maar een documentaire over de koninklijke familie, terwijl de Queen haar boodschap op papier liet verspreiden.

Het kijken naar de kersttoespraak van de koningin, die sinds 1957 op televisie wordt uitgezonden, behoort tot de vaste kerstrituelen van veel Britten. Elizabeth kijkt naar eigen zeggen zelf ook, maar trekt zich op haar landgoed Sandringham in een aparte kamer terug om haar familie de gelegenheid te geven om de opnamen buiten haar aanwezigheid te becommentariëren. Waarnemers hebben opgemerkt dat de boodschappen van de inmiddels 92-jarige vorstin persoonlijker en religieuzer zijn geworden.

Verzoenende toon

De Belgische koningen spreken in hun op de vooravond van Kerst uitgezonden toespraken meer over de toestand van het land dan over godsdienstige zaken. Koning Filip moest vorige week, na de val van de regering-Michel, nog eens goed naar de tekst van zijn in de drie landstalen Nederlands, Frans en Duits uitgesproken rede kijken om te zien of er geen wijzigingen of aanvullingen nodig waren. In dat geval moest de televisieploeg opnieuw langskomen.

Filip slaat in zijn toespraken een gematigder en meer verzoenende toon aan dan zijn vader, koning Albert II, deed, en heeft net als Willem-Alexander na zijn troonsbestijging niet voor controverses gezorgd.

Niet in Catalonië

Voor de Spaanse koning Felipe is dat laatste bijna per definitie onmogelijk vanwege de gespletenheid van zijn koninkrijk, waar met name een groot deel van de Catalanen zich wil afscheiden. De regionale televisie weigert zelfs de op ”noche buena” –kerstavond 24 december– uitgezonden toespraak door te geven. Felipe gebruikt zijn zendtijd om de balans op te maken van het voorbije jaar en de verdiensten van Spanje aan te prijzen.

In het Deense koningshuis is er geen kersttoespraak, maar een nieuwjaarsboodschap, die ook niet van tevoren wordt opgenomen maar rechtstreeks wordt uitgezonden. Koningin Margrethe bedient zich niet van moderne hulpmiddelen zoals een teleprompter, maar leest haar zelfgeschreven tekst gewoon vanaf papier voor. De uitzending om 18.00 uur is voor veel Denen het officiële begin van oudejaarsavond en het is in veel families traditie om gezamenlijk te kijken en luisteren naar de boodschap van de koningin, die dit jaar –in afwijking van de traditie– spreekt vanuit Fredensborg Slot.

De Noorse koning houdt op de laatste dag van het jaar eveneens een nieuwjaarstoespraak, in smoking, staand in een zaal in het Koninklijk Paleis in Oslo.

Een pakje van de koningin!

Tien pakjes van koningin Juliana, zes van prinses Beatrix, zes van prinses Margriet, elk voorzien van een handgeschreven kerstgroet. Ze werden elk jaar verloot onder de zeevarenden van de Nederlandse koopvaardij. Alle opvarenden kregen een pakje uit de ”kerstkist”, maar wie er een van de koninklijke familie kreeg, bofte nog meer.

Het bracht gezelligheid en sfeer: „Anderen, die aan je gedacht hebben en dat op deze manier laten merken. En dan zal je ook nog een pakje treffen van de koningin”, schreef I. N. Zijlstra-Douma, weduwe van een koopvaardijpredikant en motor achter de interkerkelijke actie Kerstfeest op Zee.

Bij elk pakje zaten een kerstgroet, geschreven door een koopvaardijpredikant, en een cassette met een gesproken woord, omlijst door kerstzang door zeemansvrouwen of leerlingen van zeevaartscholen. Voor de buitenlanders aan boord stond er een kerstgroet in het Spaans op en het Onze Vader in het Engels.

In 1958 overschreed het aantal pakjes de 10.000; in 1971 waren het er 15.796. Een kapitein schreef in zijn bedankbrief: „Het wonderlijke is, dat ondanks de werkelijk niet lage gages en de luxe die de meesten tegenwoordig gewend zijn, uw cadeautjes zo geweldig gewaardeerd worden.”