In het gebouw van de Tilburg School of Catholic Theology (TST) aan de Utrechtse Nieuwegracht zijn donderdagmiddag zo’n veertig mensen bij elkaar voor de presentatie van het boek van dr. Smit (Berne Media, 2017). Dagvoorzitter prof. dr. Bart Koet, hoogleraar Nieuwe Testament aan de TST, kondigt de verschillende sprekers aan.

Dr. Smit, gepensioneerd nieuwtestameticus, licht in een korte lezing zijn boek toe. „Je zou je kunnen afvragen wat Joop Smit bezielde om dit boek te schrijven. In dit boek is mijn gang met Paulus min of meer ten einde gekomen. In de jaren tachtig werd ik voor tweedejaarsstudenten theologie gezet en moest ik hun de brieven van Paulus uit gaan leggen. Ik wist toen echt niet waar ik moest beginnen.” Uiteindelijk leidde dat na jaren onderzoek tot een aantal boeken over Paulus en zijn werk, waarvan ”Wat Paulus bezielde” het meest recente is.

Retorica

Paulus maakte veel gebruik van de klassieke retorica. Volgens Smit stellen wij ons teveel op als nauwkeurige lezers, terwijl de brieven eigenlijk gesproken brieven zijn. „Paulus heeft de brieven gedicteerd, en ze werden in de gemeenten voorgelezen. Om de retorische middelen te kunnen horen en begrijpen, moet je Paulus’ brieven lezen met je oren.”

Smit ziet Paulus als een belangrijke doorbraakfiguur in de Vroege Kerk. „Hij noemt zichzelf een Jood, een Zeloot, wat zoiets als voorvechter of ijveraar betekent.” Door Paulus’ expliciete Joodse afkomst en zijn werk onder de niet-Joodse volken is er sprake van een dubbele loyaliteit, stelt Smit. „Dat geeft een mooie spanning in zijn werk. Je ziet bijvoorbeeld dat hij Petrus waarschuwt om de christenen niet te laten besnijden en om ze niet te binden aan de joodse wetten en voorschriften, terwijl hij zelf in veel van zijn argumentaties juist teruggrijpt op diezelfde Joodse wetten. Hij schoeit de christenen op joodse leest.”

Volledig beeld

Smit hanteert in zijn boek een historisch-sociologisch perspectief, dat behoorlijk afwijkt van de meer gebruikte persoonlijke lezing van de brieven. Volgens hem kunnen deze beide perspectieven niet samengaan. „De brieven van Paulus worden vaak vanuit de vraag van Luther gelezen: Hoe krijg ik een genadig God? Terwijl ik denk dat Paulus helemaal niet met die vraag bezig was. Ik denk dat het meer gaat om de vraag hoe niet-Joden in Christus deel krijgen aan de beloften die God aan het Joodse volk gedaan heeft.”

Prof. Dr. Caroline Vander Stichele, hoogleraar Bijbel in de moderne cultuur aan de TST, en dr. Michael Mulder geven een korte reactie op Smits boek. Beiden stellen vragen bij het perspectief dat Smit hanteert. Mulder, docent Nieuwe Testament aan de Theologische Universiteit Apeldoorn (TUA), stelt dat het historisch-sociologisch perspectief nooit los te koppelen is van de persoonlijke lezing. „Beide perspectieven zijn nodig om een volledig beeld te hebben van de brieven van Paulus. De stelling dat die twee perspectieven niet samen kunnen gaan, vind ik dan ook veel te scherp.”