Servant leadership. Dienend leiderschap. Zo liet een meneer uit Kenia enthousiast op Twitter weten naar aanleiding van een filmpje van premier Rutte.

Het gebeurde eerder dit jaar. Premier Rutte komt met een bekertje koffie in zijn hand een ministerie binnen. Helaas, de koffie komt op de grond terecht. De premier vraagt aan de schoonmakers in de buurt een doek en een dweil en gaat aan de slag op het op te ruimen. De schoonmakers juichen en applaudisseren.

Filmpje

Een journalist die net in de buurt was, maakte er een filmpje van. Het werd wereldwijd massaal bekeken. In de Verenigde Staten, in Arabische landen, in India. Verbazing alom. Dat een regeringsleider door de knieën gaat en gewoon zijn eigen rommel opruimt: het raakt mensen.

Maar er zijn ook wat sceptischer commentaren. Zo, die Rutte weet zich goed te gedragen met de camera’s in de buurt, zeg. Of een ander twijfelachtig compliment: slimme pr-actie, zeg!

De uitspraken en gedragingen van leiders roepen vaak sterke, tegengestelde reacties op: bewondering en afkeer. Bij uitgesproken bewonderaars kun je geen kwaad meer doen. Bij uitgesproken criticasters kun je geen goed meer doen.

Kwade trouw

Beide uitersten bevredigen niet. Die criticasters hebben geen enkel oog voor het goede. Persoonlijk vind ik dat het politiek debat ook lelijk en zuur maken, als er bij alles wordt uitgegaan van de kwade trouw van de ander. Alsof die ministers of die Kamerleden met wie je het zo oneens bent een bijzondere hobby hebben om Nederland eens kapot te gaan maken.

Maar bewonderaars kunnen weer gemakkelijk over het hoofd zien dat ook leiders zondige mensen zijn, dat zij er vatbaar voor kunnen zijn de baas te willen spelen, op eigen belang gericht kunnen zijn, gemakzuchtig kunnen worden.

Het was zeker mooi dat Rutte zijn rommel zelf opruimde. Dat had hij zonder camera’s in de buurt vast ook gedaan, zo ken ik hem wel. Maar op de bijeenkomst waar hij naartoe ging, hadden ze het misschien wel over de afschaffing van de dividendbelasting. In het debat daarover duurde het wel erg lang voor hij overstag ging en inzag dat de kritiek echt hout sneed. Er bestaat geen leider zonder gebreken.

Alle mensen zijn van nature geneigd tot het kwaad, zei de Nationale Synode van Dordrecht 400 jaar geleden al de Bijbel na, in de Dordtse Leerregels. Een realistisch mensbeeld bewaart voor overspannen verwachtingen. En ‘Dordt’ zei er ook al bij dat oprechte gelovigen net zo goed niet moeten denken dat zij van die kwade neigingen geen last meer hebben. Ook aan de allerbeste werken van oprechte christenen kleven gebreken en ook bij hen zijn er de dagelijkse zonden van zwakheid.

Een oprecht geloof of een overtuigende roeping tot een ambt is daarom geen automatische waarborg voor goede besluiten of wijs handelen. Integendeel, met een sterk roepingsbesef en een zwakke zelfkennis kun je veel brokken maken. Daarom zijn vermaningen nodig. Daarom is zelfonderzoek nodig.

We zien het in 1 Petrus 5. In dit Bijbelhoofdstuk laat Petrus de nodige raadgevingen horen, die kennelijk nodig zijn: Let op dat u uw ambt niet plichtmatig doet, maar met vreugde. Let op dat u niet uit bent op uw eigen belang, maar op het belang van de gemeenschap. Let erop dat u niet de baas speelt, maar voorbeeldgedrag toont. Stuk voor stuk waardevolle principes.

Waakhonden

Het is belangrijk voor leidinggevenden om de valkuilen in je eigen leiderschap goed te herkennen. Daarom was het zo waardevol dat Dordt 400 jaar geleden niet alleen met leerregels kwam, maar ook met een kerkorde. Een kerkorde met tegenmacht, waarborgen tegen verkeerde beslissingen. En daarom is het goed dat ook overheidsmacht door democratie en rechtsstaat wordt getemperd. En daarom is het ook niet vreemd dat in diverse landen, zoals Noord- en Zuid-Amerika, een maximale termijn voor presidenten geldt. Het is met leiderschap net als met voedsel. Macht is aan bederf onderhevig. Bij veel macht gaat dat bederf vaak sneller.

Kritiek

Dienstbaar leiderschap betekent ook tegen kritiek kunnen. Kunt u tegen kritiek? Veel mensen zullen ”ja” zeggen, maar er dan wel gelijk een ”maar” achter laten volgen. Interessant is wat er achter dat ”maar” volgt.

Zelf zou ik zeggen: ”maar” ik vind het vervelend als de kritiek niet constructief is, als iemand niet ook iets positiefs zegt, maar alleen maar van leer trekt over wat er niet deugt. Diep in mijn hart ergert mij dat, en heb ik de neiging minder goed te luisteren naar die kritiek.

Dat is menselijk, maar niet goed. Als waakhonden blaffen, is dat soms ook te rauw en niet erg harmonisch. Maar in plaats van daaraan aanstoot te nemen, kunnen we ons beter afvragen wat er aan de hand is, of er geen onraad is. Ook blijven luisteren naar brompotten en lastposten dus. Je kunt van hen leren. Ook in bagger is goud te vinden.

Voeten wassen

De kern van leiderschap in Bijbels licht is: niet heersen, maar dienen. Christus Zelf waarschuwde zijn discipelen voor hoe het in de wereld toeging. Kijk naar de wereld om te zien hoe het niet moet. In Mattheüs 20:25 en 26 staat: „Gij weet dat de oversten der volken heerschappij voeren over hen, en de groten gebruiken macht over hen. Doch alzo zal het onder u niet zijn, maar zo wie onder u zal willen groot worden, die zij uw dienaar.” Christus Zelf gaf het voorbeeld door de voeten van zijn dienaren te wassen.

Bij alle verschillen die er in leiderschap in samenleving, kerk en politiek ook zijn, is dit een gemeenschappelijk principe: het mag niet draaien om het ego van de leider, maar het moet gaan om het belang van de gemeenschap.

Wereldwijd

De geschiedenis van Jezus’ voetwassing wordt gelukkig wereldwijd nog steeds verteld, in ons land, maar ook in de Verenigde Staten, in Arabische landen, in India. Overal waar het Woord opengaat. Dat vele harten, ook van leiders, daardoor geraakt mogen worden: niet heersen, maar dienen. Zoals de Zoon des mensen niet is gekomen om gediend te worden, maar om te dienen en Zijn ziel te geven tot een rantsoen voor velen.

De auteur is Kamerlid voor de SGP.