Na een leven lang wonen in zijn geboortedorp Ouderkerk aan den IJssel is Piet Mourik (67) niet alleen met het schippersdorp vergroeid geraakt, maar ook met de rivier waar de dorpsnaam naar verwijst, de Hollandsche IJssel. „Mijn vrouw komt uit een schippersfamilie: Heuvelman. Haar vader en twee broers hebben gevaren, een derde vaart nog steeds. Ook meerdere familieleden van mij hebben een schippersleven achter de rug.”

Zelf groeide Mourik langs de IJssel op, aan de wal. „In mijn jeugd ben ik in een overmoedige bui de rivier zelfs overgezwommen. En vijf dagen per week liep of fietste ik erlangs naar de School met den Bijbel. ’s Zondags had ik in datzelfde gebouw zondagsschool. Alleen op zaterdag had ik niks langs de IJssel te zoeken.”

Vellen vol

Zijn boek over de Hollandsche IJssel kwam min of meer per ongeluk tot stand. „Ik schrijf vaak voor het verenigingsblad van de historische vereniging Ouderkerck op d’ IJssel. Meestal zo’n vier tot vijf A4’tjes, die dan vaak in twee keer verschijnen. Deze keer wilde ik iets over de IJssel schrijven, maar ik bleef schrijven. Ik zat al snel aan tien A4’tjes. Het artikel werd veel te lang voor ons periodiek.”

Geleidelijk groeide het idee om er een boek van te maken. Het boek dat er nu, drie jaar daarna, ligt, telt liefst 364 pagina’s op het genoemde A4-formaat. Met een harde kaft, uitgegeven door drukkerij Verloop uit Alblasserdam.

In zijn boek beschrijft Mourik een denkbeeldige vaartocht. „In gedachten vaar ik als schipper rond 1900 –met mijn lezers als passagiers– over de IJssel. We beginnen bij IJsselmonde, nu vallend onder Rotterdam, en eindigen in IJsselstein, in de provincie Utrecht.”

Elke plaats heeft een eigen hoofdstuk gekregen, waar Mourik eerst in het kort de geschiedenis ervan schetst.

Daarna volgt een deel van zijn ‘vaartocht’ langs deze plaats. „Hierbij maak ik ook weleens uitstapjes naar gebeurtenissen die ervóór of erna hebben plaatsgevonden, of naar objecten die langs de rivierkant hebben gestaan. Zo vertel ik bijvoorbeeld dat op de plaats van Houthandel Heuvelman in Ouderkerk aan den IJssel vroeger een steenfabriek stond.”

Floris V

De keuze om zijn boek bij IJsselmonde te starten, dat niet langs de Hollandsche IJssel maar aan de Nieuwe Maas ligt, verklaart Mourik aan de hand van de naam van het voormalige dorp in Zuid-Holland. „Het ligt tegenover de monding van de IJssel. In de ondertitel van mijn boek, ”Van IJsselmonde tot IJsselstein”, komt de rivier zo mooi terug.”

In IJsselstein, waar graaf Floris V in 1285 ter hoogte van Vianen de rivier van de Lek scheidde, begint de IJssel overigens slechts als niet meer dan een slootje: de Lopikerwetering. Ook dit beschrijft Mourik.

IJsselsteentjes

Plaats voor plaats belicht de Ouderkerker in zijn boek, rijk geïllustreerd met foto’s, topografische kaarten, rivierkaarten en oude ansichtkaarten van de dorpen. „Elk markant object dat ik op een oude kaart van rond 1900 zag, beschrijf ik in mijn boek. Denk aan watergemalen, sluizen, scheepswerven, fabrieken en molens.”

Uiteraard ontbreken de steenfabrieken van de beroemde gele IJsselsteentjes niet in Mouriks beschrijving. „Steenplaatsen, zo noemden de mensen ze hier. In de tijd die ik in mijn boek beschrijf, bestonden ze nog net. De steenfabrieken sloten rond die tijd de deuren vanwege onder meer de zware vervuiling van de rivier. De gemotoriseerde scheepvaart en bijvoorbeeld de koolteerfabriek in Krimpen aan den IJssel vervuilden het water zodanig dat de kwaliteit van de rivierklei steeds meer achteruit ging. Verder eiste een nieuw rijksvoorschrift grotere stenen. Maar daar waren die gele IJsselsteentjes te bros voor.”

Vervuiling

Heimwee naar het verleden heeft Mourik overigens niet. „Wie het over ”die goeie ouwe tijd” heeft, vergeet dat mensen toen veel meer armoede dan nu leden. Verder raakte de IJssel in die tijd juist enorm vervuild. Wel denk ik dat de mensen veel gemoedelijker waren. Er was ook meer saamhorigheid.”