Dat Jair Bolsonaro het ooit tot 38e president van het grootste land van Zuid-Amerika zou schoppen, lag niet bepaald in de lijn der verwachting. Hoewel hij sinds 1988 politiek actief was –eerst als gemeenteraadslid van Rio de Janeiro en vanaf 1991 als federaal Congreslid– stond hij in die periode vooral bekend als een grijze muis. Van de 200 wetsvoorstellen die hij als volksvertegenwoordiger indiende, haalden het er maar twee.

Tijdens zijn militaire carrière bleek echter al dat zijn plannen verder reikten dan een staat van dienst in het leger. Bolsonaro studeerde in 1977 af aan de militaire academie en diende als officier bij de paratroepen. Bij een test vertoonde hij „tekenen van excessieve ambitie om financieel en economisch succesvol te zijn.”

De Braziliaan zette zich als officier in voor verhoging van de soldij. Dat kwam hem zelfs op arrestatie te staan, toen hij zijn handtekening zette onder een document waarin werd geklaagd over de lage lonen voor soldaten. Ook tijdens zijn parlementaire periode verdedigde hij de belangen van het leger. Dat leverde hem een stevige electorale basis in de strijdkrachten op.

Militaire dictatuur

Bolsonaro betoonde zich echter niet alleen een voorvechter van het huidige Braziliaanse leger, hij prees ook bij herhaling de militaire dictatuur die het land tussen 1964 en 1985 kende. Dat tijdperk, waarin duizenden Brazilianen werden opgepakt en gemarteld, omschreef hij als een „glorieuze periode.” Tijdens een tv-interview in 1999 zei hij zelfs: „Ik ben voorstander van marteling – dat weet u.”

Het zou niet bij die omstreden uitspraken blijven. Vooral sinds zijn kandidaatstelling voor het presidentschap liet hij zich onder andere uiterst kritisch over homoseksualiteit en immigratie uit. Hij joeg met diverse laatdunkende opmerkingen ook veel vrouwen tegen zich in het harnas.

Toch wist hij tijdens de presidentsverkiezingen van 28 oktober ruim 55 procent van de stemmen binnen te halen. Die winst verkreeg hij vooral door in te spelen op de diepgewortelde gevoelens van onvrede in de Braziliaanse samenleving. Misdaad en geweld vieren hoogtij in het Zuid-Amerikaanse land, ondanks pogingen van de vorige regering om met name de drugscriminaliteit in de grote steden aan te pakken.

„Veiligheid is onze prioriteit; het is urgent”, schreef Bolsonaro vorige maand op Twitter. „De mensen hebben banen en onderwijs nodig. Maar dat heeft geen zin als ze nog steeds worden beroofd als ze onderweg zijn naar hun werk; het is zinloos als de drugshandel aan de poorten van onze scholen blijft bestaan.”

Daarom belooft Bolsonaro veiligheid, maar dan wel op zijn eigen manier. Met keiharde hand zal hij de openbare orde handhaven, daarover laat hij geen misverstand bestaan. In de eerste plaats door de politie. „Een agent die niet doodt, is geen agent”, stelde hij vorig jaar. Maar ook de burgers zelf wil hij inschakelen om de welig tierende misdaad een halt toe te roepen. De wapenwetgeving moet worden versoepeld, zodat „elke burger die een wapen in huis wil hebben en aan bepaalde voorwaarden voldoet, er een moet kunnen hebben.”

Om zijn veiligheidsbeleid gestalte te geven, heeft Bolsonaro onlangs rechter Sergio Moro tot minister van Justitie benoemd. De jurist verwierf in Brazilië bekendheid door het leiden van ”Operatie Autowassen”, een grootschalig onderzoek naar fraude en corruptie. Moro kreeg de nodige kritiek op die operatie omdat die politiek gemotiveerd zou zijn en vooral linkse politici op de korrel zou nemen. Immers, een van de grootste ‘slachtoffers’ van die schoonmaakactie was de voormalige linkse president Luiz Inacio da Silva, die twaalf jaar cel kreeg wegens corruptie.

Op economisch terrein weet Bolsonaro zich van de steun van veel zakenlui verzekerd. Zij verwelkomen zijn onvoorwaardelijke promotie van de vrijemarkteconomie.

Populistische stijl

Braziliaanse evangelicals, die ruim 22 procent van de bevolking uitmaken, zijn vooralsnog content met zijn conservatieve ideeën op het gebied van ethische kwesties als abortus en homohuwelijk. Jongeren voelen zich aangesproken door zijn directe manier van spreken en zijn plannen om het in zijn ogen vastgeroeste politieke establishment flink door elkaar te schudden.

Zijn populistische stijl, zijn veelvuldig gebruik van Twitter en zijn slogan ”Brazilië Eerst” hebben Jair Bolsonaro inmiddels de bijnaam ”Trump van de Tropen” opgeleverd. Vanaf 1 januari zal blijken of hij daadwerkelijk in staat is zijn land een andere richting op te duwen.

Bijna was het overigens niet eens zo ver gekomen. Op 6 september werd Bolsonaro tijdens een verkiezingsbijeenkomst door iemand uit het publiek neergestoken. Hij werd in kritieke toestand in het ziekenhuis opgenomen en geopereerd. Hoewel hij door die aanslag niet meer in staat was verder campagne te voeren, liep zijn populariteit in de peilingen alleen maar verder op. Met een klinkende overwinning op 28 oktober als gevolg.