Wie staatloos is, wordt door geen enkel land als onderdaan beschouwd. Dat betekent een leven zonder nationaliteit, zonder opleiding, zonder medische zorg en zonder werk. Officieel staan er in Nederland 4000 mensen als staatloos geregistreerd, hoewel vluchtelingenorganisatie UNHCR schat dat het er eerder 10.000 zijn. „Veel staatlozen kunnen niet aantonen dat ze staatloos zijn”, zegt Luke Korlaar, hoofd protection van UNHCR Nederland. „Op papier bestaan ze niet, en zijn ze veroordeeld tot een leven in de illegaliteit.”

Van veel staatlozen is de nationaliteit niet bekend omdat het land van herkomst hen officieel niet erkent of omdat ze geen papieren hebben. Korlaar noemt als voorbeeld de kinderen van vluchtelingen die zijn geboren op weg naar Europa. „Veel islamitische landen geven hun nationaliteit alleen door via de vader. Als een Syrische vrouw tijdens haar vlucht bevalt en de vader is om wat voor reden dan ook niet in beeld, dan hebben de kinderen geen nationaliteit.”

Vacuüm

Om hun staatloosheid officieel vast te stellen, moet er een vaststellingsprocedure komen. De Tweede Kamer neemt het wetsvoorstel voor deze procedure binnenkort in behandeling. Mensen kunnen de rechter dan vragen om uitspraak te doen over hun staatloosheid. Beoordeelt de rechter hen als staatloos en hebben ze al een verblijfsvergunning, dan kunnen ze vervolgens via een versoepelde regeling na drie jaar legaal verblijf de Nederlandse nationaliteit aanvragen.

Volgens Korlaar ontbreekt in het wetsvoorstel nog dat staatlozen zonder verblijfsvergunning alsnog de gewenste status in Nederland krijgen, ook na erkenning van staatloosheid. Dat zou hij graag aangepast zien. „Een terugkeer naar het land van herkomst is in bijna alle gevallen onmogelijk. Zonder verblijfsvergunning hebben ze alsnog nergens recht op en blijven ze in een juridisch vacuüm hangen.”

Campagne

Wereldwijd begon de UNHCR vier jaar geleden onder de noemer #IBelong een campagne om staatloosheid te bestrijden. Sinds die tijd hebben wereldwijd meer dan 166.000 mensen een nationaliteit gekregen. Negen landen hebben hun procedures verbeterd, zes landen hebben hun wetten aangepast en twee landen hebben genderdiscriminatie uitgebannen, zodat vrouwen hun nationaliteit aan hun kinderen kunnen overdragen. VN-vluchtelingencommissaris Fillipo Grandi is blij met de vooruitgang die is geboekt. Tegelijkertijd roept hij alle overheden en wetgevers over de hele wereld op actie te blijven ondernemen op dit gebied.