Grote Oorlog is in Duitsland nog altijd een open wond
Duitsland ging de boeken in als de verliezer van de Eerste Wereldoorlog. Het land wil een specifiek Duitse herinnering zo veel mogelijk vermijden.
In Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk is 11 november een officiële vrije dag om het einde van de Eerste Wereldoorlog te herdenken. De dag heet er respectievelijk ”Armistice” of ”Remembrance Day”. Dit jaar waren de herdenkingen extra bijzonder, vanwege de 100e verjaardag van de wapenstilstand.
De Britten noemen 11 november ook wel Poppy Day. Poppy betekent klaproos, sinds de Eerste Wereldoorlog het symbool van de herinnering aan gevallenen. In de loopgraven, op de massagraven, bloeide de klaproos op, rood als het bloed van de soldaten.
In Duitsland is 11 november 1918 geen dag waar men graag bij stilstaat. „De nederlaag in de Eerste Wereldoorlog was hét trauma van de Duitsers in de eerste helft van de 20e eeuw”, zei historicus prof. Andreas Rödder vorige week bij het Duitse journaal, de Tagesschau. „Tot op de dag van vandaag (...). De politieke en territoriale gevolgen houden ons nog steeds bezig.”
Chaotisch
De novemberdagen van 1918 verlopen in Duitsland uiterst chaotisch. Er zijn miljoenen oorlogsdoden te betreuren en het Duitse leger trekt zich gedesillusioneerd terug. Veelbetekenend is dat bij de soldaten die het overleefd hebben, zowel ene Adolf Hitler alsook Otto Frank, de vader van Anne Frank, meelopen. Duitsland telt ineens honderdduizenden oorlogsinvaliden, en de eigen bevolking lijdt bittere honger die ook talloze slachtoffers eist.
Op 11 november tekenen Duitsers en geallieerden een wapenstilstand in een treinwagon bij Compiègne. De vierjarige oorlog waarin 15 miljoen mensen omkwamen is voorbij, maar voor veel Duitsers komt dat als een schok. Velen zien het verdrag als een vernedering van het Duitse Rijk. In januari 1919 wordt de Weimarrepubliek uitgeroepen.
De geschiedenis wordt opgetekend door de overwinnaars. Misschien dat daarom bij de meeste mensen niet zo goed bekend is hoe het Duitsland verging in 1918. Ook de Duitsers zelf niet. Wie dit weekend de verschillende kranten en tijdschriften opensloeg, trof daar koppen aan zoals in de Westdeutsche Allgemeine Zeitung: ”100 jaar na het einde van de oorlog, dit is wat je moet weten”, of de Stuttgarter Nachrichten: ”Wat waren de gevolgen van de Eerste Wereldoorlog?”
Natuurlijk, 100 jaar is lang. Dan is het goed om de geschiedenislessen van vroeger in herinnering te brengen. Maar de insteek van veel artikelen toont ook aan: eigenlijk weten we er niet meer zo veel van.
Herdenkingen
De Franse president Macron heeft dit jaar het initiatief genomen om van zijn land het centrum van de internationale herdenkingen te maken. De Britten lieten zich niet meeslepen in de door Frankrijk gedomineerde herdenkingen, en hadden hun eigen ceremonie.
De Duitsers herdachten vooral in de andere landen mee. Bondspresident Frank-Walter Steinmeier was erbij in Londen en Straatsburg, bondskanselier Angela Merkel in Parijs en Compiègne. De Duitse historicus Jörn Leonhard zei tegen omroep Deutsche Welle dat het toont dat de Duitsers willen laten zien dat ze „zo Europees mogelijk willen zijn.”
Elke indruk dat er een specifieke Duitse herinnering bestaat, moest worden vermeden, „omdat men bang is dat het de doos van Pandora zou kunnen openen”, met inbegrip van de vraag of het Vredesverdrag van Versailles een te zware last op de jonge Weimarrepubliek legde en zo bijdroeg aan de mislukking ervan. Met vrees worden de verbanden gelegd tussen het nationalisme toen en nu.