Wie weet wat honger is? Of dorst? Of pijn? Of eenzaamheid? De eerste drie categorieën geven we veel gemakkelijker toe dan de vierde. Op eenzaamheid rust een taboe. Je praat er niet over. Je zegt niet dat je er last van hebt. Dat komt door het beeld dat we van eenzame mensen hebben. Onderzoek toont aan dat we heel negatief naar hen kijken. En daarom probeert niemand bij die groep te horen.

We denken bijvoorbeeld dat ouderen altijd eenzaam zijn. Veel ouderen ontkennen daarom dat ze ouder zijn: „Ik hoor niet bij de groep ouderen, maar bij de groep drukbezette, gelukkige grootmoeders.” Jammer, want als christenen geloven we toch dat mensen gemaakt zijn naar Gods evenbeeld. Weliswaar is dat beeld door de zonde zeer ernstig verstoord, maar mensen blijven toch kostbare schepselen van God.

Wie zich écht in anderen verdiept, staat vaak versteld van de mooie verhalen, de verborgen wijsheid en de levenservaring die mensen, ook eenzame mensen, te bieden hebben. Verborgen schatten!

Sociale pijn

Eigenlijk is het vreemd dat we zo negatief naar eenzaamheid kijken, want die hoort bij het leven. Vaak is eenzaamheid een gevolg van gebeurtenissen die op zichzelf prettig zijn. Je gaat het huis uit omdat je trouwt en in een andere plaats gaat wonen. Het huisje is prachtig, maar je hebt nog geen contacten. Eenzaamheid overvalt je. Of wat later: je hebt leuke vrienden, maar ook drie kleine kinderen. Alle avonden thuiszitten bevalt je niet. Je voelt je eenzaam.

Maar net zoals pijn je ertoe drijft om je hand van een hete pan te halen, drijft eenzaamheid je om contact te gaan zoeken met anderen. Eenzaamheid is sociale pijn, zou je kunnen zeggen. Mensen zijn bedoeld om in verbinding met anderen te staan en missen het als die verbinding ontbreekt.

Zo heeft God ons gemaakt, maar doordat we in een zondige en gebroken wereld leven, zijn we niet alleen het zicht op Hem kwijtgeraakt, maar ook het zicht op elkaar. Daardoor vallen er mensen buiten de boot.

Gelukkig slagen de meesten er wel in om nieuwe contacten op te bouwen. Maar als ons dat niet lukt, bestaat de kans dat we chronisch eenzaam worden en de vaardigheid verliezen om ons met anderen te verbinden. Dat is heel slecht. Eenzame mensen kunnen minder stress verdragen, worden sneller ziek, overlijden eerder, hebben meer kans op dementie en houden hun hersenen minder scherp.

Voltooid leven

Waardoor lukt het de meeste mensen wél om weer nieuwe contacten aan te gaan, maar sommigen niet? Dat heeft te maken met de persoon zelf en de omgeving.

Bij de persoon zelf kunnen we ons iets voorstellen: als je erg verlegen bent of een laag zelfbeeld hebt, is het natuurlijk lastiger om leuke contacten op te doen dan wanneer je blaakt van zelfvertrouwen.

Wat de omgeving betreft: die vormen we met elkaar. En op het gebied van verbinding maken, gaat het in Nederland niet goed. We zijn erg op onszelf en bemoeien ons niet te veel met elkaar. Eenzaamheid is daarom ook een cultureel probleem. Zelfontplooiing is te lang op een voetstuk geplaatst, ten koste van zorg voor elkaar, omzien naar elkaar en verantwoordelijkheid nemen voor elkaar.

Er is op dit moment veel aandacht, ook vanuit de overheid, voor eenzaamheid onder ouderen. Ouderen worden immers steeds ouder, ze wonen steeds langer zelfstandig en hebben maar heel beperkte mogelijkheden om nieuwe contacten aan te gaan. En er kan zomaar een lijntje lopen van eenzaamheid naar je leven als voltooid achten. Waar leef ik nog voor? Niemand mist mij. Ben ik geen last voor anderen? En voordat je het weet, krijg je als remedie voor jouw eenzaamheid een dodelijke injectie aangeboden. Dit kan natuurlijk nooit de uitweg zijn. Daarom zet ook de NPV zich in tegen eenzaamheid.

Schatzoeken

Nederlanders moeten weer meer verbinding met elkaar gaan leggen. We zouden best wat meer mogen schatzoeken bij elkaar! Wie weleens oude verhalen of sprookjes leest, weet dat een schat vaak ergens verstopt is en ook nog bewaakt wordt door een draak. Om dat beeld vast te houden: de eerste draak die je moet verslaan, heet taboe, en de tweede draak is ons belemmerde zicht op waar anderen behoefte aan hebben en wat we zelf te bieden hebben.

Bij het maken van het boekje ”Schatzoeken” heeft de NPV er streng op gelet dat contact van twee kanten komt. Dus of je nu zélf eenzaamheid ervaart of iets aan de eenzaamheid van anderen wilt doen, het begint met een idee van wat je zou kunnen geven.

Wie met het boekje aan de slag gaat, brengt in kaart hoe zijn eigen omgeving eruitziet en wat hij of zij te bieden heeft. Vervolgens probeert hij met kleine stapjes tot meer verbinding met anderen te komen. Met voorzichtigheid en bescheidenheid.

Niet gericht op een eigen goed gevoel („ik help eenzame mensen”), maar vanuit de overtuiging dat die ander de moeite waard is. In de wetenschap dat, naast verbinding met God, óók verbinding met elkaar een kenmerk is van Gods Koninkrijk.

De auteur is directeur van de NPV. Dit artikel is een samenvatting van de lezing die hij op 6 november hield tijdens een jubileumbijeenkomst van thuiszorginstelling Agathos.