Van daar naar nu. Beter contact tussen geweldsslachtoffers en naasten”. Deze titel heeft psychiater Fedia Jacobs, verbonden aan het Sinaï Instituut, meegegeven aan zijn jongste pennenvrucht. De titel doet direct recht aan de inhoud van het boek. Het gaat in op de gevolgen in gedrag die ontstaan als mensen slachtoffer zijn geweest van een groot trauma. Nadrukkelijk richt Jacobs zich daarbij op wat hij noemt „man-made-disaster” – vormen van geweld die de ene mens de ander aandoet. Dat veroorzaakt het trauma. Een trauma met gevolgen die niet alleen voor slachtoffers zelf, maar ook nadrukkelijk aanwezig zijn voor hun omgeving.

Duplopoppetjes

Jacobs laat zien hoe hij omgaat met mensen die zijn hulp zoeken. Het boek is zeer praktisch van aard en beschrijft een behoorlijke diversiteit aan situaties. Veel situaties worden geïllustreerd met foto’s.

Dat brengt me direct bij een belangrijk eerste kenmerk. Jacobs gebruikt opstellingen met duplopoppetjes. Dat klinkt misschien bijzonder, maar ik ken de techniek vanuit een opleiding contextueel pastoraat waarbij we ook met opstellingen ingevuld met duplopoppetjes werkten. Het werken met poppetjes heeft twee effecten.

Ten eerste wordt een situatie die in je hoofd een complexe brij is als je het bedenkt of vertelt, ineens overzichtelijk en duidelijk.

Ten tweede schept het een soort emotionele afstand. Het helpt je om naar jezelf en jouw situatie te kijken vanuit een ander perspectief. Dat maakt dat je dingen anders gaat zien. Het maakt ook dat je mechanismen opmerkt waarnaar je handelt. Kennis is wat dit betreft macht: wat je opmerkt, kun je ook aanpakken.

Trauma

Een belangrijk tweede kenmerk is dat Jacobs werkt met wat hij ”traumadecors” noemt. Het eerste traumadecor is de situatie ”daar en toen”. Het gaat over de feitelijke omstandigheden waarbinnen het trauma plaatsvond. Hoewel zich dat natuurlijk in het verleden afspeelde, kan het zijn dat mensen door herbeleving weer min of meer terug zijn in die situatie. Met alle gevolgen die dat weer heeft voor de mensen om hen heen.

Het tweede traumadecor is dat van ”daar en nu”. Er is wel een afstand gekomen voor mensen in tijd en soms ook in plaats. Maar iemand staat nog steeds met zijn of haar gezicht naar het trauma toegewend. En de slagschaduw van het ”daar” beïnvloedt sterk het leven hier en nu. Mensen zijn dan soms niet „emotioneel beschikbaar” voor de mensen hier en nu, wat natuurlijk een directe invloed heeft op de relaties.

Het derde traumadecor is dat van ”hier en nu”. Hier is het trauma niet vergeten en doet het ergens vaag op de achtergrond mee, maar de afstand in tijd en plaats is dermate groot dat iemand helemaal in het ”hier en nu” kan zijn. Als hulpverlener streeft Jacobs naar die situatie. Zijn belangrijkste drijfveer is dat mensen leren omgaan met het trauma in hun leven op zo’n wijze dat de mensen met wie ze in verbinding staan dat kunnen meemaken.

Verhelderend

Wat mij trof in het boek is het nadrukkelijke appel van Jacobs op slachtoffers om hun relaties, zover als dat mogelijk is, te vertellen wat hun is overkomen. Dat kan hen helpen om naast je te blijven staan, in welk traumadecor ook.

Het voert te ver om alle afzonderlijke situaties die worden beschreven, na te gaan. Ik vind het boek zeer verhelderend. Het taalgebruik is correct, direct en duidelijk, bijna in telegramstijl. Wie zoals ik het genoegen heeft gehad om Jacobs als docent te hebben leren kennen, hoort hem de zinnen bijna uitspreken.

Wat mij betreft is dit boek een aanrader voor iedereen die als zorgverlener, maar ook als leek te maken heeft met slachtoffers van trauma.

Boekgegevens

”Van daar naar nu. Beter contact tussen geweldsslachtoffers en naasten”, Fedia Jacobs; uitg. Totemboek, Amstelveen, 2017; ISBN 978 94 916 8329 9; 136 blz.; € 24,99.