Uiterst professionele, evangelische massakerken schieten als paddenstoelen uit de grond. Niet alleen in de Verenigde Staten of in Australië, maar ook in Nederland. DoorBrekers, Mozaïek0318 en binnenkort ook Mozaïek033, de City Life Church; zelfstandige evangelische gemeenten als deze trekken duizenden mensen. Ook vanuit de reformatorische kerken.

Wat zoeken jongeren bij deze hippe kerken wat ze in hun eigen kerk –blijkbaar– niet krijgen? Zit dat in de theologie of in de vorm van de kerk? In de preek, die gerust drie kwartier duurt? Of in de muziek, die door bands wordt begeleid die een niveau hebben dat haast honderd procent professioneel is? Zijn deze evangelische gemeenten de kerken van de toekomst? En welke houding nemen de reformatorische kerken aan ten opzichte van de opkomende gemeenten? Drs. Els van Dijk uit Veenendaal en dr. J. M. D. de Heer uit Middelburg reageren.

Feestje

„Kerken als Mozaïek0318 passen helemaal in de huidige tijd”, zegt Els van Dijk, directeur van de Evangelische Hogeschool (EH) in Amersfoort. „Jongeren ervaren een soort leegte die ze graag willen opvullen. Bij de meer evangelische kerken wordt die leegheid gevuld met een feestje op zondag. De kerkdienst tilt jongeren met alle show en entertainment even uit boven de sleur van de dag.”

Van Dijk, die Mozaïek0318 uit haar woonplaats Veenendaal kent, wil ver bij oordelen vandaan blijven. „Dat heb ik van Paulus geleerd.” Toch zijn er elementen van de jonge evangelische kerken waar ze de vinger bij wil leggen.

Lees ook

Het geheim achter de groei van hippe kerken

Van Dijk herkent de behoefte van jongeren om zich gezien te voelen. „Die behoefte trekt hen naar dit soort kerken, maar het is de vraag of de gemeenschap daar diep genoeg is. Bij de maatschappij van vandaag zijn duurzame relaties passé. Socioloog Zygmund Bauman noemt dat garderobegemeenschappen: gemeenschappen die niet verder komen dan de garderobe. Contacten zijn er wel, maar ze zijn vluchtig en vrijblijvend. De jongeren voelen zich er goed bij, maar echt gemeente zijn is nooit vluchtig. Verantwoordelijkheid is hierbij een essentieel begrip: je kunt niet alleen ontvangen, je moet ook zelf investeren. Onderdeel zijn van een gemeente is hard werken, en het is soms ook niet zo veel ontvangen en toch trouw blijven.”

Stilte

Volgens Van Dijk is het voor een kerk belangrijker om met de jongeren mee te worstelen dan om te proberen jong te blijven en mee te bewegen met de cultuur van het moment. „Natuurlijk is het ook een doel van de kerk om de jongeren uit te tillen boven de waan van de dag, maar er moet ruimte zijn voor stilte. De kerk moet een plek zijn om stil te vallen, om de boodschap in stilte te laten resoneren in het hart. Daarbij is een ”God is goed-boodschap” niet genoeg. Het kan de lat juist heel hoog leggen, alsof je in de kerk altijd vrolijk, gelukkig en vol geloof moet zijn. Maar het leven kent zo veel pijn en zo veel gebrokenheid.”

In die pijn hebben jongeren een echte gemeenschap nodig, stelt de EH-directeur. „Jongeren hebben behoefte aan diepgang, aan wijze volwassenen die naar hen luisteren en hen helpen om het leven te snappen.”

Hoe moeten reformatorische kerken omgaan met deze opkomende trend in kerkenland? „De boodschap van jongeren is absoluut niet „orgel eruit, drumstel erin.” Ze willen geestelijk voedsel”, stelt Van Dijk. Daarbij is het volgens haar van belang dat de boodschap aansluit bij de belevingswereld van de jongeren. „De vertaling naar vandaag is ontzettend belangrijk. Een boodschap kan theologisch prachtig in elkaar zitten, maar als die boodschap je leven niet verandert, klopt het ergens niet.”

Pepermunt

Volgens Van Dijk is de oudere generatie verantwoordelijk om door te hebben wat de jongeren bezighoudt en om hen te laten zien wat een leven met Christus inhoudt. „Volwassenen moeten juist door hun leven laten zien dat het geloof voor hen niet alleen iets is voor op zondag. Door alleen ergens tegen te zijn, vraag je om weerbarstigheid. Jezus zei ook niet tegen Zacheüs: „Hé, jij doet dit en dit fout, stop daar eens mee!” maar: „Bij jou wil Ik in huis zijn.” En toen volgde de keuze tegen de zonde vanzelf, door de liefde van Christus.”

Kerkelijke systemen zijn voor volwassenen een veilige plek, zegt Van Dijk, „maar we moeten juist laten zien dat het hart belangrijker is dan het instituut. Zijn we gelovigen of kerkmensen? Is de gemeenschap der heiligen meer dan het doorgeven van een rol pepermunt?”

Duurzaam

De zelfstandige evangelische gemeenten ziet ze vooral als een reactie op de modernisering van de cultuur. „Deze gemeenten bieden voor veel jongeren een prettige vorm van geloofsbeleving, heel aansprekend. Maar de boodschap dekt niet altijd de hele werkelijkheid. Daarom kun je jezelf afvragen hoe duurzaam deze vorm van kerk-zijn is.”

„Van de theologie wil ik afblijven”, benadrukt Van Dijk, die vast gelooft dat God elke vorm van kerk-zijn kan gebruiken. „Maar de vraag is of in de massakerken de jongeren ook echt gezien worden – ook al krijgen ze misschien dat gevoel. Hoe massaler het wordt, hoe moeilijker dat is. Dan is er zelfs de kans dat de kerk eenzelfde rol krijgt als likes op sociale media: een korte kick die leegte tijdelijk opvult.”

De evangelische kerken en de reformatorische kerken zijn in zekere zin met elkaar te vergelijken, stelt Van Dijk. „Zowel het zingen van psalmen als het zingen bij een band kan een leeg ritueel worden. In beide vormen moet een verlangen naar God uitgestraald worden, dat belangrijker is dan de vorm. Jongeren moeten vanaf moment één in de preek doorhebben dat het om hen gaat, om hun hart.”

Ds. J. M. D. de Heer: Zorgen over jongeren die zich aansluiten bij evangelische gemeente

„Gemeenten als Doorbrekers, Mozaïek0318, Jong en Vrij en Thousand Hills presenteren zichzelf met een simpele theologie”, stelt ds. J. M. D. de Heer. De predikant van de gereformeerde gemeente Middelburg-Centrum promoveerde maandag op de vraag hoe reformatorische kerken hebben gereageerd op de evangelische beweging. „Ze zeggen dat God van iedereen houdt en dat Hij daarom Zijn Zoon gegeven heeft. Vervolgens is de vraag: neem jij Hem aan?”

Er is dan ook geen sprake van enige vorm van separerende prediking, zegt ds. De Heer. „Als je gedoopt bent, hoor je erbij. De doop fungeert als statement. Mensen willen ermee laten zien dat ze zélf een stap zetten om Jezus te volgen.”

Ds. De Heer wil het beeld corrigeren dat de evangelische gemeenten alleen maar aantrekkingskracht hebben op jongeren uit reformatorische kerken. „Veel ernstige jongeren voelen zich juist afgestoten door de manier waarop evangelische gemeenten zichzelf presenteren, bijvoorbeeld op de website en in filmpjes. Zij laten alleen niet zo van zich horen. Juist degenen die wél de overstap maken, krijgen veel aandacht. Maar op basis van wat ik hoor en zie binnen het kerkverband waar ik predikant ben, denk ik dat dat relatief gezien slechts een kleine groep is.”

In de ogen van de Middelburgse predikant worden kerkgangers die zich aansluiten bij evangelische gemeenten vooral getrokken door de positieve en idealistische beschouwing die zulke gemeenten veelal hebben. „Dat spreekt aan in een verwarde wereld. De boodschap is: we zien jou en we omarmen jou. Dat zorgt voor het gevoel van een warme deken die om je heen geslagen wordt.”

Het woord zonde komt ds. De Heer in teksten op websites van evangelische gemeenten nauwelijks tegen. „Het gaat daarin wel over de genade, maar dan zonder de zonde te noemen. Dat vind ik aangrijpend. Veel mensen willen daar blijkbaar niet meer mee lastiggevallen worden.”

Of evangelische gemeenten in theologisch opzicht als kerkelijke gemeenten te typeren zijn? „Het instituut kerk lijkt niet te passen bij de moderne netwerksamenleving. Daar spelen eigentijdse gemeenten op in, onder meer door een informele sfeer te creëren. Letterlijk onder het genot van een hapje en een drankje. Persoonlijk vind ik het heel moeilijk om dat op grond van Gods Woord een kerk te noemen. Als het nauwelijks meer gaat over onze verlorenheid en Christus’ Borgwerk dat daarvoor nodig is, dan is het de vraag of daar nog wel een Bijbelse prediking te vinden is. En hoe wordt de Heere gediend? Bij de DoorBrekers las ik over „spetterende aanbidding.” Dan ga je in mijn ogen wel een grens over.”

Ds. De Heer maakt zich zorgen over jongeren die zich bij evangelische gemeenten aansluiten. „Ik vrees dat zij worden bedrogen voor de eeuwigheid.”

Tegelijkertijd erkent de predikant dat ook de reformatorische kerken niet volmaakt zijn. „Het is daarom verkeerd om met een hoogmoedige houding te waarschuwen en onszelf geen spiegel voor te houden. We moeten de vraag aan onszelf stellen: hoe komt het dat dergelijke gemeenten zo sterk kunnen groeien en dat ook mensen uit onze gezindte de overstap maken?”

Het is volgens de predikant uit Middelburg positief dat mede als gevolg van de opkomst van evangelische gemeenten bepaalde thema’s in de reformatorische kerken vaker worden besproken. „Bijvoorbeeld over de heilige doop. Dan wordt de vraag gesteld: wat stellen wij tegenover de doop zoals die door evangelische gemeenten wordt bediend? Daarnaast staan we meer stil bij de vraag of we nog wel echt openstaan voor elkaar. Hebben we wel oog voor jongeren met problemen? Want er zijn veel jonge mensen die zich eenzaam voelen. Daar moeten we als kerkelijke gemeenten echt naar omzien.”

Evangelische gemeenten in Nederland

Hoeveel ‘hippe kerken’ telt Nederland eigenlijk? Volgens dr. Miranda Klaver, universitair docent antropologie van religie aan de Vrije Universiteit (VU) Amsterdam, is dat heel moeilijk aan te geven. Het is volgens haar ook lastig om vast te stellen hoeveel leden dergelijke gemeenten hebben, omdat in veel gevallen de ledencijfers niet openbaar gemaakt worden. Bovendien bieden sommige gemeenten, zoals de Hillsong Church in Amsterdam en Rotterdam, niet eens de mogelijkheid om lid te worden. „Je kunt alleen een mailadres achterlaten”, aldus Klaver in deel 1 van dit tweeluik.

Wel maakte Marc Volgers, student aan de Christelijke Hogeschool in Ede, in 2010 een overzicht van zogenoemde zeer grote gemeenten (met 800 tot 2000 bezoekers per weekend) of megagemeenten (met meer dan 2000 bezoekers per weekend).

Die gemeenten kwam Volgers in 2010 onder meer tegen in Amstelveen, Amsterdam, Barneveld, Dordrecht, Drachten, Groningen, Hoofddorp, Hoogvliet, Houten, Lelystad, Oldebroek, Utrecht, Veenendaal, Vlaardingen en Zwolle.

Ds. J. M. D. de Heer stelt dat de gemeenten die op dit moment een grote rol spelen, lang niet in alle gevallen gesitueerd zijn op de Biblebelt. „Bij Doorbrekers is dat wel het geval –die gemeente is ontstaan in Barneveld en heeft inmiddels ook locaties in Alblasserdam, Amersfoort, Goes en Zwolle– en ook Mozaïek0318 in Veenendaal en de geplande vestiging Mozaïek033, in Bunschoten-Spakenburg, bevinden zich in een regio waar veel mensen uit de gereformeerde gezindte wonen.

Maar neem nu een beweging als Jong en Vrij, die locaties heeft in Almelo, Amersfoort, Amsterdam, Den Haag, Groningen, Hellevoetsluis, Rotterdam en Sliedrecht. De City Life Church is gevestigd in onder meer Assen, Den Haag, Den Helder, Oss en Utrecht. De Thousand Hills International Church in Hilversum en Huizen is eveneens een voorbeeld dat laat zien dat het ontstaan van dergelijke gemeenten niet alleen maar in de context van de Biblebelt plaatsheeft.”