Dat zei prof. dr. Chris Doude van Troostwijk, gasthoogleraar vrijzinnige theologie aan het Doopsgezind Seminarium aan de Vrije Universiteit Amsterdam, vrijdag in Amsterdam ter gelegenheid van de presentatie van het vierde en laatste dagboekdeel van Miskotte. Het gaat om de dagboeken die hij schreef in de periode van 1938 tot 1940. De publicatie van twee delen van het verzameld werk van Miskotte staat nog gepland.

Er waren vrijdag zo’n honderd bezoekers aanwezig in de Willem de Zwijgerkerk, waar Miskotte tussen 1943 en 1945 veel voorging. Hij hield daar na de gewone dienst van 10.00 uur speciale diensten voor buitenkerkelijken. Tot in de jaren zestig ging hij nog af en toe in deze kerk voor.

Dankzij Miskotte is de kerk volgens prof. Doude van Troostwijk de onopgeefbare band tussen de Joodse en christelijke traditie gaan ontdekken. „Het probleem is echter dat de term joods-christelijke beschaving door het populisme misbruikt wordt om moslims buiten de deur te houden. Als de Bekennende Kirche in Duitsland nu nog had bestaan, zou ze daar luidkeels tegen geprotesteerd hebben. Het moderne Europa na 1945 is niet geboren uit de joods-christelijke beschaving, maar uit de schande van de Shoah.”

Radicale humaniteit

De dagboeken van vlak voor de oorlog zijn „bijzonder dierbaar”, omdat Miskotte daarin verwoordde wat hij al vanaf de jaren twintig overdacht, aldus Mirjam Elbers, voorzitter van de Dr. K. H. Miskotte Stichting. „Het gaat in de Bijbel niet om een religieus sausje, maar om een radicale humaniteit. Miskotte werd geconfronteerd met het heidendom van het fascisme, waartegenover hij de taal van de Bijbel, de tale Kanäans, stelde. Deze was voor hem een bron van betere weerstand”, zij ze, verwijzend naar het thema van de bijeenkomst.

Redacteur dr. Wilken Veen noemde de periode van 1938 tot 1940 „misschien wel de spannendste periode” uit het leven van Miskotte. „Hij weet ook haarfijn hoe het de Joden in Duitsland vergaat. Met enige overdrijving zeg ik: Miskotte wist alles. Dat wil natuurlijk zeggen: hij wist alles wat geweten kon worden. Diegenen die naderhand hebben gezegd dat ze het niet hebben geweten, hadden misschien wel gelijk, maar dat betekende dan vooral, dat ze niet hebben geprobéérd het te weten te komen.”

Redacteur dr. Willem van der Meiden memoreerde onder meer Miskottes vrouw Cor. „Cor is een vrouw met talent voor muziek en literatuur en Miskotte verwijt zichzelf weleens dat hij haar talenten in de weg heeft gezeten. Miskotte verzucht enkele malen dat je eigenlijk pas voluit theoloog en predikant kunt zijn als je kiest voor het celibaat, zodat lichaam én ziel aan het hogere doel gewijd kunnen worden.”