Veel mensen verbinden religie met onverdraagzaamheid en onderdrukking van niet-gelovigen. De bundel ”God tussen oorlog en vrede” ontkent niet dat er veel religieus geweld heeft plaatsgehad, maar schetst wel een zorgvuldiger beeld.

Deze bundel is het resultaat van vier studiemiddagen van de afdeling katholieke theologie van het Thijmgenootschap, vereniging voor wetenschap en levensbeschouwing. Op die middagen gingen telkens twee sprekers met elkaar in debat over het verband tussen religie en geweld. De auteurs zien de vragen over de vermeende gewelddadigheid van religie eerlijk onder ogen.

Klaas Spronk, hoogleraar Oude Testament aan de PThU, en Pierre Van Hecke, hoogleraar faculteit theologie en religiewetenschappen aan de KU Leuven, bespreken hoe christenen kunnen omgaan met geweldsteksten in de Bijbel. Spronk wijst erop dat teksten over geweld en teksten over vrede en gerechtigheid voortkomen uit dezelfde passie en hetzelfde vertrouwen op God.

Dat zegt iets over de weerbarstigheid van deze wereld en daarom moeten deze teksten samen gelezen worden. Van Hecke pleit ervoor om teksten nauwkeurig en in hun context te lezen en bovendien in relatie tot de gemeenschap, zowel de gemeenschap van de gelovigen nu als die van de traditie. Hij laat op een betrokken manier zien dat kwaad en geweld onlosmakelijk verbonden zijn met ons menselijk bestaan en dat het genade is als wij niet kiezen voor geweld.

Treffend is zijn waarneming dat mensen die de intrinsieke relatie tussen religie en geweld willen aantonen, vaak weinig oog hebben voor goede exegese en voor de meerstemmigheid van de Bijbel, en zo een even fundamentalistische lezing voorstaan als degenen die ze bestrijden.

Twee bijdragen zijn meer historisch van aard. Daniela Müller, hoogleraar kerkgeschiedenis aan de Radboud Universiteit, en Gian Ackermans, universitair docent aan dezelfde universiteit, betogen dat de beeldvorming over kruistochten en inquisitie te negatief is. De kruistochten waren immers bedoeld als verdediging van het geloof en de deelnemers waren bereid voor dat geloof te sterven. Dat de inquisitie belangrijke verbeteringen in het procesrecht aanbracht, klinkt minder overtuigend.

De arabist Jan Jaap de Ruiter bespreekt het islamitische begrip ”jihad”. Hij wijst erop dat veel moslims de daden van IS weliswaar veroordelen, maar de daders wel blijven beschouwen als moslims.

De Vlaamse theoloog Adelbert Denaux bespreekt een document van de Rooms-Katholieke Internationale Theologische Commissie uit 2014, ”De drie-eenheid van God en de eenheid van de mensheid. Het christelijke monotheïsme tegen het geweld”. Hij bestrijdt terecht de vanzelfsprekendheid waarmee religiewetenschappers ”het monotheïsme” bespreken; door het gebruik van zo’n verzamelbegrip ziet men de verschillen tussen godsdiensten niet meer. Rudi te Velde, docent wijsbegeerte aan de Theologische Faculteit Tilburg, keert zich tegen de „verlieving” van religie. Aan de hand van Pascal betoogt hij dat het inherent aan religie is dat ze de pijn van het bestaan laat voelen.

De bundel eindigt met bijdragen van Paul Cliteur en Theo de Wit over religieuze gewelddadigheid en de samenleving. In een zeer korte bijdrage betoogt Cliteur eigenlijk alleen dat hij als atheïst wel iets kan zeggen over religie. De Wit bespreekt de relatie tussen liefde, recht en religie in de samenleving.

Dit boek is bedoeld als een bijdrage aan het publieke debat over de relatie tussen religie en geweld. De bijdragen zijn divers in thematiek; niet altijd is de verbinding met het hoofdthema even duidelijk. Vanuit christelijk, met name rooms-katholiek, perspectief levert het echter zeker een bijdrage aan dit actuele debat.

Boekgegevens

”God tussen oorlog en vrede. Kritische reflecties op de relatie tussen religie en geweld”, Frank G. Bosman en Harm Goris (red.); uitg. Valkhof Pers, Nijmegen, 2018; ISBN 978 90 562 5496 4; 159 blz.; € 17,50.