Vakantie brengt je op plaatsen waarvan je niet eens wist dat ze bestonden. Wij brachten de zomervakantie door op de grens van Hessen en Sauerland, zeg maar tussen Winterberg en Marburg. In het verleden lag dit gebied wel vaker op een grens en daarover gaat het verhaal van twee bijzondere plekken die we bezochten: Christenberg en Haina.

Christenberg is een unieke locatie op zo’n drie kilometer van de doorgaande weg door Münchhausen. Na een rit over een smalle slingerweg door het bos kom je op een open plek, waar een groot kerkhof zich uitstrekt rondom een robuust oud kerkje. Het kerkje –bij het restaurant even verderop kun je een reusachtige sleutel halen– is niet alleen een plaats van godsdienst. In plaats van de gewone kerktoren zie je een stevig, vierkant bouwwerk, een zogeheten Wehrturm. Op deze plek is gevochten!

Omstreeks het jaar 800 liep hier de scheidslijn tussen de Franken onder koning-keizer Karel de Grote en de Saksische stammen die het oosten en noorden van Duitsland bevolkten. Karel wilde zijn rijk beschermen tegen rooftochten door ongeregelde Saksische troepen, maar streefde tegelijk ook naar kerstening van deze heidense stammen.

In dit strijdgewoel lag Christenberg op een strategische plek. Eerder was er al een Keltische nederzetting geweest. Nu liet Karel er een nieuwe versterking bouwen. Een van de legenden maakt het nog mooier: er zou op de ‘Kesterburg’ een tempel van de afgod Kastor zijn, die onder aanvoering van Karel werd verwoest en vervangen door een christelijk heiligdom met de naam Christenberg.

Hier kom je dus zomaar een stuk geschiedenis tegen van het christendom in Europa. Een prachtige naam met de bijklank van strijd.

De tweede plek, zo’n twintig kilometer naar het oosten, laat een andere kant van de christelijke geschiedenis zien. Het klooster in Haina werd vanaf 1215 gebouwd door cisterciënzer monniken. Trouw aan de leus ”Bid en werk” verzorgden zij niet alleen de dagelijkse gebeden, maar zetten zij zich ook in voor ontginning en economische ontplooiing van de landstreek.

Omstreeks 1520 kwam het klooster op een nieuwe grens te liggen: de grens van Rome en Reformatie. Landgraaf Filips van Hessen koos voor het nieuwe, ‘evangelische’ geloof en als gevolg daarvan werd Haina met andere kloosters opgeheven (‘geseculariseerd’).

Toch was dit niet het einde van deze bijzondere plek: enkele jaren later, in 1533, stichtte Filips er een ziekenhuis. Onder de zieken die in Haina opgevangen werden, bevonden zich blinden, doofstommen, lijders aan epilepsie en syfilis, maar ook een toenemend aantal ‘geesteszieken’. Tot op de dag van vandaag is het kloosterdorp Haina een groot psychiatrisch ziekenhuis. Wanneer je als toerist over het terrein loopt, kom je ook de bewoners gewoon tegen.

In Haina sta je, net als op de Christenberg, in verbinding met een eeuwenoude christelijke geschiedenis. De ene plek spreekt van strijd en kracht, de andere toont zorg voor zwakken en zieken. Zijn dit de twee gezichten van het christelijk geloof?

Wij hebben vaak het gevoel dat we moeten kiezen. De harde kant: opkomen voor de waarheid, grenzen stellen, dwaling en zonde bestrijden, een dam opwerpen tegen dreigende islamisering, zoals Karel de Grote zijn christelijke rijk beveiligde tegen de heidense horden. Of de zachte kant: een christendom dat opgaat in menslievendheid, dat vluchtelingen te hulp schiet op Lesbos en ze liefst allemaal op de boot naar Nederland haalt.

Zouden die twee zonder elkaar kunnen: strijd en zorg?

In de bewogenheid voor de medemens in nood herkennen we het hart van God die zich in ontferming naar ons overbuigt. Tegelijk weten we van strijd tegen de machten van het kwaad, die gaande blijft zolang het koninkrijk van God op komst is. Deze strijd wordt niet door menselijke macht en geweld gewonnen, maar door de vrede van Christus.

Op die twee bijzondere plekken, Haina en Christenberg, klinkt nog altijd het gebed om die vrede.

De auteur is universitair docent Systematische Theologie. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Kampen en Apeldoorn.