De thans gepensioneerde oogarts had al sinds zijn jeugd een grote fascinatie voor lavagrotten. „Ik was geïnteresseerd in hoe deze grotten zijn ontstaan.” Daarom ging hij op onderzoek uit. „Ik droomde van een enorme lavaput ergens diep onder de grond die nog door geen mens was ontdekt.”

Op een halfuurtje rijden van Reykjavik bevindt zich aan de voet van de Blauwe Bergen een uitgestrekt lavaveld. Stefansson zocht in dit gebied naar een tunnel waardoor de lava richting een put zou zijn gestroomd. Op een zeker moment ontdekte hij een nauwe opening in een van de drie kegelvulkaantjes die enkele tientallen meters boven het lavaveld uitsteken. De kegels heten nu Thrihnukagigur, wat ”driekegelige krater” betekent.

Om een idee te krijgen hoe diep de put is, gooide hij er een steen in. „Het duurde ruim vier seconden voordat de steen de bodem raakte, wat overeenkomt met een diepte van ongeveer 120 meter”, aldus Stefansson.

Midzomernacht

Op een midzomernacht, 44 jaar geleden, lieten vrienden Stefansson vol verwachting aan een lang touw afdalen in de nauwe opening. „Dat was zeer teleurstellend. Ik vond niet de spectaculaire lavaformaties en de tunnel voor de afvoer van de lavastroom.”

Gedreven als hij was om de lavatunnel te vinden, besefte hij nog niet wat hij zojuist had ontdekt. Dat kon ook niet, want de oogarts had te weinig licht bij zich om de kleurenpracht om hem heen goed te kunnen zien.

Begin jaren negentig gingen reddingswerkers op dezelfde locatie trainen. Ze brachten de grot in kaart. Stefansson vermoedt op basis daarvan dat de lavagrot tijdens de laatste uitbarsting van meer dan 4000 jaar geleden is gevormd en deel uitmaakt van een kilometerslange scheur in de bodem. In deze scheur borrelde de lava op en trok zich vervolgens weer 300 à 400 meter terug in de korst. De wanden stortten daarna in, behalve het gedeelte dat nu de lavagrot is. Het is de op drie na grootste van deze soort ter wereld.

„Eigenlijk is dit geen lege magmakamer maar een voormalige doorgang van de lava”, meent de gepensioneerde oogarts.

Toen hij jaren later zelf een kijkje ging nemen in de grot kon hij zijn ogen niet geloven. Dit keer was er voldoende belichting om de kleurenpracht te aanschouwen. „Toen pas zag ik hoe mooi deze grot eigenlijk is. Ook besefte ik de grootsheid ervan en mijn eigen nietigheid”, bekent Stefansson.

Lege magmakamer

De lege magmakamer heeft een afmeting van 50 bij 70 meter op de bodem en is vele tientallen meters hoog. Wanneer je op de bodem staat en omhoog kijkt, word je omringt door een prachtig kleurenpalet. De bonte kleurschakeringen zijn ontstaan door zeer hete gassen die uit de lava vrijkwamen en de daarop volgende chemische reacties. Die leidden tot kleurrijke mineraalafzettingen op de rotswanden.

Stefansson vond dat de grot beschermd moest worden. Niet door hem af te sluiten, maar door hem open te stellen voor bezoekers. „Juist dan kun je mensen voorlichten over de schoonheid van lavagrotten en de noodzaak om deze formaties te beschermen.”

De oogarts bedacht in 2004 een ingenieus plan om de lavakathedraal onder de ”driekegelige krater” toegankelijk te maken voor het publiek. De IJslandse autoriteiten gaven er in 2009 hun goedkeuring aan.

Het idee was om een tunnel te boren vanaf de oostkant van de vulkaan. Deze moest uitkomen in de krater op 60 meter boven de bodem. Via een te construeren balkon zouden bezoekers vanaf die hoogte in de lavagrot kunnen kijken. „Op deze manier wordt de grot optimaal beschermd.”

Het is er echter tot dusver niet van gekomen. In 2010 barstte de roemruchte Eyjafjallajokull uit. „Daardoor was er ineens veel enthousiasme voor vulkanisme”, vertelt Stefansson. „Het tijdschrift National Geographic maakte toen een documentaire. Ze namen contact met me op omdat ze in de lavagrot wilden filmen.”

De vraag was hoe de cameraploeg met uitrusting naar beneden en weer naar boven te krijgen. Het team bracht een stalen constructie boven de nauwe kraterspleet aan, waaraan een glazenwassersliftje aan stalen kabels werd gehangen.

Toeristen

Na de opnamen in 2011 kwam iemand op het idee de grot op deze manier voor het publiek open te stellen. In 2012 daalden de eerste toeristen erin af om het kleurenspektakel in het binnenste van de aarde te kunnen bekijken.

De gepensioneerde oogarts ziet die ontwikkeling met lede ogen aan. „Het liefst wil ik dat de lift verdwijnt en het originele idee van de tunnel en het balkon alsnog wordt uitgevoerd. Ik wil ook niet al het geld in de zakken van de exploitant verdwijnt, maar dat 10 procent van de inkomsten wordt besteed aan bescherming en onderzoek van deze wonderschone lavagrot.”

Stefanssons plan is veiliger dan de huidige afdaling met de lift. De grot ligt in aardbevingsgebied, waardoor er met een tunnel slechts een geringe kans op schade is. „De schacht kan tijdens een aardbeving instorten. Toeristen kunnen bedolven worden onder vallende rotsblokken. Met de tunnel en het balkon die verstevigd zijn met een stalen constructie is dat gevaar geweken.” Bijkomend voordeel is dat de lavagrot dan het hele jaar bezocht kan worden. Met de lift kan dat nu alleen gedurende de zomermaanden.

Stefansson is het niet eens met de manier waarop de grot momenteel geëxploiteerd wordt. Hij pleit voor een betere conservatie en bescherming. „Het gaat om de schoonheid, het respect voor en de bescherming van de natuur. IJsland heeft de kwetsbaarste natuur van Europa. Met name de lavagrotten zijn zeer gevoelig voor schadelijke invloed van de mens.”

Het gevaar is dat de vele toeristen de kwetsbare lavagrotten vertrappen, legt Stefansson uit. „Soms worden er stukken steen afgebroken die als souvenir worden meegenomen. Toerisme heeft de neiging juist dat te vernietigen wat het zoekt. Dat moet je dus beter organiseren.”

>>insidethevolcano.com Dit is het slot van een tweeluik over vulkanen op IJsland.