Op 1 juni 1998 ging genoemde instelling van start. Vanaf 1 januari 1999 mochten de wisselkoersen tussen de munten in het gebied van de opgetuigde monetaire unie niet meer worden gewijzigd. Daarmee deed op papier, in de girale sfeer, het gemeenschappelijk betaalmiddel zijn intrede. Drie jaar later kregen de burgers de euro in fysieke zin, als bankbiljetten en metaalgeld, in handen.

De ECB was op Duitse leest geschoeid, de keuze voor Frankfurt als vestigingsplaats vormde een illustratie daarvan: inflatiebestrijding als enige doel, oerdegelijk –saai, zo u wilt–, onafhankelijk, zonder bemoeienis vanuit de politiek en met Wim Duisenberg, die helemaal paste in de beleidstraditie van de Bundesbank, op de hoogste post. Weinigen konden zich toen waarschijnlijk voorstellen dat twee decennia later het beeld drastisch zou zijn veranderd.

Af en toe een kwartslag draaien aan de renteknop; niks opzienbarends, een bescheiden rol, die weinig discussie opriep. Zo ging het er aanvankelijk, onder Duisenberg en daarna de Fransman Jean-Claude Trichet, aan toe. Maar de crises vanaf 2008 zorgden voor uitzonderlijke omstandigheden. In dat klimaat ontwikkelde de centrale bank zich tot het machtigste orgaan binnen de eurozone, tot een dominante speler op het financieel en economisch speelveld.

Ongetwijfeld leverde huidig president Mario Draghi daar een belangrijke bijdrage aan. De Italiaan mogen we aanmerken als de verpersoonlijking van de gedaanteverwisseling. Hij verzekerde in 2012 alles te zullen doen –het ongelimiteerd uit de markt halen van schuldpapier van probleemlanden– om de euro overeind te houden. De ECB raakte betrokken bij het redden van banken, praatte mee over steunoperaties voor bijna failliete staten, over daarbijbehorende saneringsmaatregelen en over de oprichting van een Europees noodfonds (ESM). Wat in de laatste jaren het optreden stempelt, is de massale opkoop van obligaties. Inmiddels staan er voor meer dan 2400 miljard euro op de balans. De bank –die altijd al sturing gaf aan de korte rente– beïnvloedt daarmee nu ook de lange rente. Frankfurt heeft een nieuw instrument ingezet en als het aan Draghi ligt zal dat deel blijven uitmaken van de gereedschapskist.

Noordelijke landen als Duitsland en Nederland lieten vaak kritiek horen op het opkoopprogramma. Zij menen dat deze wijze van geldcreatie in ieder geval te lang is voortgezet. Volgens sommigen overschreed de ECB misschien zelfs wel zijn mandaat. Het geeft aan dat in de muntunie de zuidelijke partners de overhand hebben gekregen, met Draghi als aanvoerder. Die zwaait eind oktober 2019 af, tijd om dan iemand uit het noorden te benoemen, zou je zeggen. De regeringsleiders beslissen daarover. Kan Merkel nog voldoende gewicht in de schaal leggen?

De activistische aanpak van de ECB heeft binnen het bestuur geleid tot verdeeldheid, tot nadruk op nationale belangen en tegenstellingen tussen noord en zuid. Een breed debat over taak en mandaat in de toekomst lijkt wenselijk, maar dat zal waarschijnlijk langs dezelfde scheidslijnen verlopen en daardoor geen eenstemmigheid opleveren.