Mijn serieuze interesse voor lijnen begon echter zo’n tien jaar geleden tijdens onderzoek naar het verbeteren van veiligheid tijdens oogoperaties. Toen we keken hoe veilige industrieën met veiligheid omgaan, viel ons op hoe vaak er strepen op de grond staan. Op het asfalt van Schiphol staat exact aangegeven waar het vliegtuig mag staan. Per type vliegtuig een specifieke streep.

Bij zeeplatformbedrijf Heerema was op het supergrote kraanschip Hermod alles aan boord gemarkeerd: van anker tot voorraad tot route. Hokjesdenken mag dan soms blikvernauwend zijn – in veel gevallen geeft het houvast en veiligheid. Wie zou er veilig op straat kunnen rijden als er geen lijnen op de weg stonden?

In de operatiekamer van het ziekenhuis stond echter geen enkele streep op de vloer. Schone lucht komt uit het plafond boven de patiënt. Het is van groot belang dat patiënt en instrumenten op de juiste plaats in de schone lucht staan om de kans op infecties te verkleinen.

We deden een proef en zetten simpele markering op de grond die aangaf waar de instrumenten dienden te staan. Onderzoek bij meer dan 800 operaties over een periode van meer dan twee jaar liet zien dat de positionering sterk verbeterde. Niet door dure training. Maar door een simpele lijn. Dat opende mijn ogen. Sindsdien zie ik overal toepassingsmogelijkheden.

Ondertussen staan er in ons ziekenhuis in Singapore lijnen op de vloer rond de bedden op de intensive care. Het creëert bewustwording dat het onnodig aanraken van het bed infectierisico’s met zich meebrengt. Handen wassen voor het aanraken van een patiënt is belangrijk, maar gebeurt maar in 60 procent van de gevallen. Een lijn op de grond maakt fysiek duidelijk dat je een ”schoon gebied” in stapt.

Het hoeft trouwens niet per se een zichtbare lijn te zijn. In een polikliniek, waar je als dokter in een stoel zit en geacht wordt handen te wassen voordat je de patiënt aanraakt, zijn andere oplossingen nodig. Slimme sensoren en computers kunnen helpen en een infraroodlijn bood uitkomst. We hebben net een studie gepubliceerd waarin we laten zien dat inzet van deze lijn ervoor kan zorgen dat de handen altijd gewassen worden. In 100 procent van de gevallen. Hoe dat kan?

Er zitten sensoren in de stoelen en op de behandeltafel. Er zitten ook sensoren in de handalcoholhouder. Het systeem verwacht dat handalcohol gebruikt wordt voordat de infrarode (onzichtbare) lijn tussen patiënt en dokter overschreden wordt. Als dat gebeurt zonder dat er eerst gewassen is, klinkt er een vriendelijk doch dringend ting-ting-ting uit de speaker. Dit blijft doorgaan totdat het systeem uitgeschakeld wordt. En inderdaad, dat uitschakelen kan alleen door de handalcohol te gebruiken.

Het blijft niet bij handen wassen. Als een lijn werkelijk helpt, zou het dan niet in te zetten zijn bij het stimuleren van gezond eten? We deden een proef met een bord waarop met gekleurde lijnen de richtlijnen voor de verhoudingen van groente, vlees en aardappels (of rijst) zijn aangegeven. De richtlijnen hiervoor zijn wereldwijd vrijwel gelijk: de helft van het bord dient gevuld te zijn met groente, een kwart met koolhydraten en nog eens een kwart met eiwit.

In de ziekenhuiskantine serveerden we de warme lunch tussen elf uur en kwart over twaalf op het bord met lijnen. En ter controle daarna tot twee uur op een gewoon bord. En wat bleek toen meer dan duizend gebruikers waren geanalyseerd? De eters met lijnen op het bord aten 5 procent meer groente en 3 procent minder rijst. Er werd geen significant verschil gevonden voor vlees; daar zijn we blijkbaar te verknocht aan.

Ik geloof dat er nog veel meer toepassingsgebieden zijn. Wij mensen zijn immers zwak, en hoewel we denken dat we het goede wel vanzelf doen, is vaak het tegenovergestelde het geval. Zelfoverschatting ligt op de loer. Dat hoeft niet altijd bewust te zijn, maar gewoon, we vergeten weleens wat. Gedrag veranderen is moeilijk. Ik moet mijn zwakten erkennen en hulpmiddelen durven gebruiken. Technologie kan daarbij helpen. En soms is een lijn genoeg.

Dr. Dirk de Korne is als adjunct-directeur en universitair docent betrokken bij een academisch ziekenhuis in Singapore. Reageren? rubriekforum@refdag.nl