Zowel ingenieur Nikola Tesla als het bedrijf Tesla vestigde naam met een enorme klapper. Voor Nikola Tesla (1856-1943) was dat wisselstroom. De Serviër uit wat nu Kroatië is, maakte op jonge leeftijd de oversteek naar de Verenigde Staten. Op dat moment had hij al het idee voor een wisselstroomsysteem in zijn hoofd dat hij later zou ontwikkelen. De vinding zorgde ervoor dat elektriciteit over grote afstanden vervoerd kon worden en maakte daarmee het elektriciteitsnet mogelijk zoals we dat tot op de dag van vandaag gebruiken.

In 2003 ontleende een groep ingenieurs uit Silicon Valley de naam voor hun autobedrijf aan de uitvinder. Tesla Motors (inmiddels Tesla Inc) was geboren. De naam werd gekozen als eerbetoon aan Nikola Tesla en diens werk, maar ook omdat het gewoon goed klinkt – zo weten we uit de biografie van Elon Musk, die al snel de leiding over het bedrijf op zich nam. Het bedrijf werkt aan een alternatief voor de traditionele auto met verbrandingsmotor en boekte in 2008 het eerste succes: met de Tesla Roadster werd de eerste volledig elektrisch aangedreven auto in de markt gezet.

Moeilijk begin

Beide Tesla’s waren nieuwkomers die een maatschappelijke kentering teweeg wilden brengen. Zo zei Nikola Tesla: „De mens zal geen slaaf meer zijn van zwaar werk. Mijn motor zal hen bevrijden.” Autofabrikant Tesla wilde op zijn beurt de transitie naar elektrische mobiliteit aanjagen met een scala aan elektrische auto’s – waaronder betaalbare gezinsauto’s. Waar de uitvinder het startschot gaf voor een elektrisch tijdperk, mag het bedrijf Tesla zich een prominente voorloper noemen op het gebied van schone energie.

Nikola Tesla ging in de VS aanvankelijk werken voor Thomas Edison, de toen al wereldberoemde uitvinder van de gloeilamp. Die zag niets in Tesla’s ideeën over wisselstroom, maar zijn rivaal George Westinghouse wilde wel investeren. Westinghouse stelde een contract op met ruimhartige royalty’s voor Tesla. Maar omdat financieel succes aan het begin uitbleef en er zelfs een faillissement dreigde, vroeg hij Tesla daarvan af te zien. Dankbaar voor de kans die hem was geboden, verscheurde Tesla het contract dat hem een van de welvarendste mensen op aarde had kunnen maken.

Ook autofabrikant Tesla had het bij de start moeilijk. Aan het begin van de financiële crisis in 2008 hield het bedrijf nauwelijks het hoofd boven water. Voor de financiering van Model S bood een overheidslening van enkele honderden miljoenen uitkomst. Model S werd de eerste elektrische sedan en had niet alleen een stijlvol uiterlijk, maar ook een groot bereik en een acceleratievermogen van 0 naar 95 kilometer per uur in nog geen tweeënhalve seconde.

Excentrieke marketing

Ingenieur Tesla was zich ervan bewust dat zijn ‘product’ niet visueel was, maar wist de wereld met stunts warm te krijgen voor zijn wisselstroomsysteem. Zo zorgde hij bij de wereldtentoonstelling in Chicago in 1893 voor een op dat moment ongekend vertoon van elektrisch licht. Twee jaar later bouwde Tesla met Westinghouse een enorme wisselstroom-waterkrachtcentrale bij de Niagarawatervallen, waarbij meteen werd aangetoond dat die stroom over grote afstanden kon worden getransporteerd. Knappe staaltjes marketing die tot de verbeelding spreken. Autobedrijf Tesla (en SpaceX) probeerde begin dit jaar eenzelfde onuitwisbare indruk te maken door een rode Tesla Roadster met paspop als passagier te lanceren in een baan om de zon. Zwevend tussen Mars en aarde, op de klanken van ”Space Oddity” van de popster David Bowie.

Revolutionaire visie

De ingenieur uit de 19e en de 20e eeuw en de autofabrikant uit de 21e eeuw grossieren in het groots denken en staan bekend om een onbegrensd vertrouwen in de potentie van natuurlijke energie. Niet voor niets doopte Tesla Motors zich in 2017 om tot Tesla Inc. Om elektrische auto’s te kunnen voorzien van accu’s begon de bouw van ’s werelds grootste productiegebouw: de ”Gigafactory”. Maar Tesla Inc heeft ook ambities op het gebied van zonnepanelen. Naar eigen zeggen heeft het bedrijf het doel „de overgang van de wereld naar duurzame energie te versnellen.”

De plannen en visie van ingenieur Tesla waren nog van een iets andere orde. Zo had hij diverse ideeën over hoe er gratis en onbeperkt energie kan worden gewonnen en verzonden. Hij wist dat de aarde elektrisch geladen is en zette in Colorado Springs een installatie op om de lading van de aarde te vergroten. Hij pompte er stroom in, wist die terug te halen en maakte bliksem.

In een interview met journalist John Smith stelt hij dat de aarde elektriciteit genoeg in zich heeft om (in licht) een tweede zon te worden. „Licht zou verschijnen rond de aarde als een tweede Saturnus.” Overmoedig, idealistisch, onrealistisch? Dat zou kunnen. Maar veel van Tesla’s andere inzichten werden wel verwezenlijkt. Er is een waslijst aan technologieën waarvoor Tesla de basis legde, waaronder radio (nog voor Marconi), robotica, laser, radar, röntgen, neon afstandsbesturing en draadloze communicatie.

De visie en daadkracht van Tesla en Tesla zijn goed voor investeringen en maatschappelijke sympathie. Dat was zo bij ingenieur Tesla en dat is bij het autobedrijf niet anders. Nikola Tesla’s ster verloor al snel na het succes van zijn wisselstroomsysteem glans. In de ”war of the currents” (de oorlog van de stromen) die Tesla uitvocht met Edison, voerde de laatste een felle anticampagne tegen Tesla’s wisselstroom (en daarmee voor zijn eigen gelijkstroom). Edison ging zover dat hij in het openbaar een circusolifant en enkele andere dieren elektrocuteerde met wisselstroom om zo de onveiligheid daarvan aan te tonen. Tevens verbloemde hij daarmee ongevallen met zijn eigen gelijkstroomgeneratoren.

Nooit echt erkenning

Dat was een slag die Tesla uiteindelijk won. Maar voor het vele baanbrekende onderzoek dat hij hierna deed, zou Tesla nooit echt de credits krijgen. Zijn onderzoek naar draadloze communicatie (radio) en röntgen (die hij ”schaduwbeelden” noemde) liep spaak door een brand in 1895 waarbij zijn hele laboratorium in vlammen opging en al zijn werk werd vernietigd. Daarna had radio geen prioriteit bij Tesla en was het Marconi die de uitvinding van radio kon claimen. Toch oordeelde het hooggerechtshof in de VS enkele maanden na Tesla’s dood in 1943 dat op basis van octrooien niet Marconi, maar Tesla de eer van de ontdekking toekwam.

Willem Röntgen kreeg meteen na diens ontdekking een paar foto’s toegestuurd die duidelijk maakten dat ook Tesla er al in was geslaagd röntgenfoto’s te maken. Er waren meer tegenvallers, meer investeerders die wegliepen, concurrenten die met zijn ideeën aan de haal gingen en technieken die niet goed werden opgepakt. Uiteindelijk zou de ingenieur in het grootste deel van de wereld nooit echt erkenning krijgen voor zijn werk.

Middenklasse

Ook de toekomst voor Tesla Inc is ongewis. „Als je bang bent voor aandelen met veel beweging, moet je zeker niet in Tesla stappen”, schertste Elon Musk, het gezicht en de topman van het bedrijf, toen hij deze maand reageerde op het recordverlies van Tesla in het afgelopen kwartaal. Net als de ingenieur biedt het bedrijf Tesla geen kant-en-klaarproduct aan, maar vraagt Musk investeerders steeds om het vertrouwen in ideeën. Niet zonder succes. De verkoop van de Tesla S overtrof afgelopen jaar die van de beste modellen van Mercedes en BMW. Maar de nieuwste ontwikkeling van Tesla, het Model 3, loopt door kinderziektes al twee jaar vertraging op en zorgt voor verliezen.

Tegelijkertijd wordt Tesla Inc geplaagd door rechtszaken over ongelukken met zelfrijdende auto’s. Volgens Musk krijgen die veel meer aandacht dan de vele ongelukken met gewone auto’s. De concurrentie maakt van de gelegenheid gebruik om het gat te dichten. Pas op het moment dat Tesla succesvol was met elektrische auto’s volgden de grote merken. Tesla hoopt met Model S door te kunnen stoten naar de middenklasse. Daarmee is het model essentieel voor de verdere ontwikkeling van het bedrijf. Maar concerns zoals Volvo, Opel en Volkswagen mikken op dezelfde doelgroep. En ook in de race om elektrische vrachtwagens heeft de concurrentie de achtervolging ingezet. In 2019 hoopt Tesla die markt te betreden. Maar een kleine speler genaamd Nikola (ook genoemd naar de grote ingenieur) beschuldigt Tesla er nu van zijn ontwerp te hebben gekopieerd. Het zal erom spannen of Nikola of een van de grote concerns Tesla hier de loef gaat afsteken. Dan wordt duidelijk of Tesla Inc de tegenslag te boven komt of dat het bedrijf, net als Nikola Tesla, uiteindelijk wordt overlopen en in het grote plaatje van de autogeschiedenis in de vergetelheid raakt.