Dat stelde prof. dr. John Coffey vrijdag tijdens een eendaagse conferentie over Rutherford aan de universiteit van St. Andrews. De hoogleraar vroegmoderne geschiedenis uit Leicester verricht sinds de jaren 90 onderzoek naar de zeventiende-eeuwse Schotse puritein. Circa dertig mensen bezochten de bijeenkomst op de oudste universiteit van Schotland.

„Toen ik begon met mijn onderzoek, waren veel teksten van Rutherford niet toegankelijk. Gelukkig kon ik terecht in de bibliotheek van Cambridge. Daar mocht ik de zeventiende-eeuwse boeken zelfs in mijn rugtas meenemen naar huis”, vertelt prof. Coffey in zijn openingslezing.

„Inmiddels is er veel veranderd. Nu zijn er programma’s die teksten kunnen opsporen waarin Rutherford wordt geciteerd.”

Volgens de hoogleraar krijgen de Schotse puriteinen in de wetenschap veel minder aandacht dan filosofische denkers uit de Schotse verlichting. Daar komt bij dat de kerkhistorische ontwikkeling van Engeland meer is onderzocht dan de kerkgeschiedenis van Schotland.

Westminster Assembly

De invloed van de Schotten op de kerkgeschiedenis van het Verenigd Koninkrijk moet volgens prof. Coffey overigens niet overschat worden. „Neem de Westminster Assembly, die plaatsvond van 1643 tot 1653. De nadere bestudering daarvan heeft de Schotten wel op hun plek gezet. De Engelse aanwezigen blijken dominanter te zijn geweest dan vroeger werd gedacht. Ook de relaties tussen verschillende groepen leden waren zeer complex.”

Enkele van die moeilijke verhoudingen worden in de bijdragen van andere sprekers gedurende de conferentie uitgediept. Zo wijst prof. dr. Robert McCurley uit South Carolina erop dat Rutherford betrokken was bij het opstellen van de geloofsbelijdenis van Westminster.

„In die periode heeft Rutherford veel energie gestopt in de strijd tegen de arminianen. In zijn disputen moest hij vooral uitleggen wat hij níét bedoelde. Zo werd hem verweten dat hij zou leren dat de genade door de mens moest worden verdiend. Hij heeft vijftien stellingen geformuleerd om het tegendeel te betogen.”

De notie van het verbond speelt bij Rutherford een grote rol. Israel Guerrero uit Chili, masterstudent in Edinburgh, merkt op dat Herman Bavinck dat een eeuw geleden ook al doorhad. „De Nederlandse theoloog stelde dat het verbond in de Schotse kerkgeschiedenis en theologie prominent aanwezig is.”

Brieven

Rutherford is bij de meeste mensen vooral bekend van zijn brieven. Tijdens de conferentie komen die echter het minst aan bod. Volgens prof. Coffey komt dat doordat ze niet tijdens Rutherfords leven zijn gepubliceerd.

Volgens de hoogleraar is er al wel enig onderzoek naar de brieven gedaan. „Bijvoorbeeld naar het taalgebruik en de mystiek.” Hij constateert ook dat de brieven in het persoonlijk leven van veel mensen een devotionele waarde hebben. „Op Twitter zijn er dagelijks mensen die een uitspraak uit de brieven van Rutherford online zetten. En er worden ingesproken versies van de brieven verkocht.”

Veel andere werken van Rutherford vragen nog om nader onderzoek. De bestudering van de Latijnse werken van de puritein is bijvoorbeeld nog grotendeels onontgonnen terrein.

Jamie Reid-Baxter uit Glasgow wil die lacune opvullen. Hij onderzoekt de Latijnse dichterskunst van Rutherford. Met een computerprogramma maakt hij de gedichten toegankelijk voor een groter publiek. Tijdens zijn lezing geeft hij een demonstratie. Hij sluit af met de voordracht van enkele fragmenten in Engelse vertaling met Schots accent.