„Het orgel werd afgelopen jaren nauwelijks meer bespeeld, alleen nog bij uitvaarten”, vertelt Hans Jorna van de beheercommissie van de Leeuwarder St.-Dominicuskerk. „Er mankeerde te veel aan: toetsen bleven hangen en de bedrading was niet meer goed.”

Met de restauratie van de kast en de speeltafel zijn ook moderniseringen aangebracht. Zo zijn in de speeltafel nieuwe klavieren geplaatst met Hall-sensoren. Ook is de ouderwetse bedrading vervangen door moderne datakabels, waardoor het orgel nu via een computer kan worden aangestuurd. Het vernieuwde orgel wordt zaterdagavond 19 mei ingewijd tijdens de pinksterviering.

Het stond al een paar jaar op het wensenlijstje van de kerk om het orgel te restaureren, maar daar was 70.000 euro voor nodig. Dat bedrag is nu voor de helft uit de parochie bij elkaar gebracht. Daarnaast ondersteunt het rijk de vernieuwing met een subsidie voor instandhouding van rijksmonumenten.

Rijksmonument

Het in 1866 gebouwde orgel heeft de status van rijksmonument. Het orgel is gebouwd door de broers Karel en Piet Adema. Zij startten hun orgelmakerij in 1855 in Leeuwarden. De opdracht van de St.-Dominicuskerk was de zesde voor de broers. Van de acht orgels die ze in de jaren vijftig en zestig in die eeuw bouwden, zijn nu nog zes over.

De broers werden begin jaren zeventig landelijk bekend, omdat ze het orgel voor de Amsterdamse Mozes & Aaronkerk mochten maken. Daarna brak een bloeiperiode aan: tussen 1871 en 1877 bouwden ze vijftien orgels in het hele land. Adema’s Kerkorgelbouw, een voortzetting van de oorspronkelijke bouwers, heeft het orgel nu gerestaureerd.

Jorna vertelt gepassioneerd over de rijke geschiedenis van het Leeuwarder orgel: „De oude St.-Dominicuskerk stond aan de Speelmanstraat. Het was een schuilkerk, die in de jaren zestig van de negentiende eeuw werd uitgebreid. Toen kwam het orgel er ook in. Maar tien jaar later groeiden de champignons onder de kerkvloer. Eigenlijk moest er een nieuwe kerk komen. In 1914 was er genoeg geld gespaard, maar dat was onder meer belegd in aandelen van de Russische Spoorwegen, en die waren met het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog niks meer waard.”

Uiteindelijk vond de nieuwbouw plaats in de jaren dertig. Jorna: „De kerk werd verplaatst naar de uitbreidingswijk westelijk van het centrum. Het orgel zou mee, maar de architect van de nieuwe kerk vond het niet passen bij zijn ideeën. Daarom werd de kast er afgehaald. Die staat nu in de kerk in Ferwert.”

Het binnenwerk van het oude Ademaorgel kreeg een nieuwe kast, volgens de normen van die tijd, in de traditie van kunststroming De Stijl. De speeltafel is toen ook los komen te staan.

„Nu is dat orgel een rijksmonument”, zegt Jorna. „We mochten daarom niet zomaar alles doen in de restauratie. Iedere stap moest in overleg met de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Zo is het uiterlijk uit 1937 weer opgepoetst, verder is het gemoderniseerd. De speeltafel is nu ook verplaatsbaar, waardoor op de orgeltribune ruimte te maken is voor een groot koor. Dat is een belangrijke vooruitgang voor ons.”

Dat het vernieuwde orgel ook via een computer kan worden bespeeld, is een leuke modernisering, maar Jorna denkt niet dat het veel gebruikt zal worden: „Het mooiste is toch met een organist. Jochem Schuurman, de organist van de Martinikerk uit Franeker, heeft onlangs proefgespeeld bij ons. De restauratie was nog niet helemaal klaar, maar het klonk fantastisch. De mensen in de kerk schrokken op: ze kenden dat geluid helemaal niet. Maar dat verandert: het orgel zal weer worden bespeeld.”