Op een ranglijst uit 2003 van grootste Duitsers aller tijden staat Konrad Adenauer op de eerste plaats. Daarna volgen Maarten Luther en Karl Marx, en dan komen Hans en Sophie Scholl. Nog vóór Willy Brandt, Johann Sebastian Bach, Johann Wolfgang von Goethe en Albert Einstein.

Het zal best waar zijn dat de lijst er nu anders zou uitzien, feit is dat Hans en Sophie Scholl bekende Duitsers zijn. Dat bleek ook uit de grote belangstelling voor de herdenkingen in München en Ulm in februari, waar werd herdacht dat zij 75 jaar geleden werden gedood. Deze maand was er een lezing aan de Ludwig-Maximilians Universiteit (LMU) in München over ”Die weisse Rose”, de verzetsgroep van Hans en Sophie Scholl. Het proces tegen de leden van deze groep werd vorige week belicht tijdens een bijeenkomst in de rechtbank van München.

Dat is nog niet alles. De herinnering aan de twee blijft levend, onder meer door boeken (zoals ”Die weisse Rose” van Inge Scholl en ”Sophie Scholl” van Barbara Beuys) en door films (”Sophie Scholl, die letzten Tage”). Meer dan 600 straten en ongeveer 180 scholen in Duitsland zijn naar hen vernoemd.

Standbeeld

In München herinnert nog meer aan broer en zus Scholl, die in de Zuid-Duitse stad de universiteit bezochten en er lid waren van de verzetsgroep. Bij hun studentenwoning staat een standbeeld van hen. Op het Geschwister Scholl-plein, voor het hoofdgebouw van de LMU in München, bevindt zich een mozaïek van de door de verzetsgroep vervaardigde pamfletten. In het universiteitsgebouw herinnert een gedenkteken aan hen. Het gebouw herbergt ook een tentoonstelling over het werk van de verzetsgroep. In de rechtszaal in deze Beierse stad, waar de leden van ”Die weisse Rose” zijn veroordeeld, is een kleine tentoonstelling ter nagedachtenis aan hen.

In het Zuid-Duitse Ulm, de plaats waar de twee opgroeiden, is een expositie ingericht over hun jeugd. In het stadhuis staan bronzen bustes van Hans en Sophie, terwijl op het Munsterplein, waaraan het tweetal woonde, een gedenkteken staat. Vlakbij dat plein ligt, jawel, het Hans-und-Sophie-Scholl-plein.

Verzetsdaden

Toch hebben Hans en Sophie Scholl op het eerste gezicht helemaal niet zo veel gepresteerd in het verzet tijdens de Tweede Wereldoorlog. Aanvankelijk waren ze zelfs lid van de Hitlerjugend. Toen Sophie in 1937 geloofsbelijdenis aflegde in de kerk, deed ze dat in het bruine uniform van de Hitlerjugend. Hun ommekeer heeft zeker ook met hun vader te maken, die vanaf het begin fel tegen Hitler was en zelfs in de gevangenis belandde vanwege het beledigen van de Führer. Langzamerhand drong bij de twee het besef door dat hij gelijk had.

Aan de universiteit in München waren Hans en Sophie Scholl, samen met een aantal vrienden, de drijvende krachten achter ”Die weisse Rose”. Ze verzetten zich vreedzaam tegen Hitler maar ze deden wel iets illegaals. Ze schreven, vermenigvuldigden en verspreidden vlugschriften waarin ze probeerden de ogen van het volk te openen voor de wandaden van het naziregime.

Daarbij gingen ze niet voorzichtig te werk. „Elk woord dat uit Hitlers mond komt, is een leugen. Als hij vrede zegt, bedoelt hij oorlog en als hij op snode wijze de Naam van de Almachtige noemt, bedoelt hij de macht van de boze, de gevallen engel, de satan. Zijn mond is de stinkende muil van de hel”, zo klonk het in ”Flugblatt IV”.

In totaal verspreidde ”Die weisse Rose” zes pamfletten. Het laatste, ”Flugblat VI”, werd direct na de Duitse nederlaag bij Stalingrad op 2 februari 1943 geschreven. „De dag van de afrekening is gekomen, de afrekening van de Duitse jeugd met de meest afschuwelijke tirannie die ons volk ooit geduld heeft”, stond erin.

Op de universiteit in München liepen ze tegen de lamp. Hans en Sophie waren op 18 februari 1943, ’s morgens in alle vroegte, naar het gebouw gegaan om de pamfletten te verspreiden. Een conciërge zag hoe ze vele exemplaren van het pamflet rondstrooiden vanaf de bovenste verdieping van het gebouw. Hij liet de deuren sluiten en waarschuwde de Gestapo, die hen direct arresteerde. Vier dagen later waren ze dood, evenals hun vriend Christoph Probst, de opsteller van de teksten. Later volgden anderen van hun groep.

Daarvoor waren ze urenlang verhoord en gemarteld. De gevreesde rechter Roland Freisler kwam speciaal vanuit Berlijn naar München om de drie jongelui in een showproces ter dood te veroordelen. Nog diezelfde dag werden de jongelui –met de valbijl– van het leven beroofd.

Moed

Dat ze zo bekend geworden zijn, heeft veel te maken met het boek dat al spoedig na de oorlog over hen verscheen: ”Die weisse Rose”, geschreven door Inge Scholl, de zus van Hans en Sophie. Hierin komen hun moed en standvastigheid naar voren.

Die blijken ook uit de stukken van het verhoor en het proces. Toen Sophie tijdens het verhoor haar „onschuld” niet kon volhouden, nam ze –met haar broer– alle schuld op zich, om de anderen niet te verraden. Sophie vertelde ondervrager Robert Mohr dat het nationaalsocialisme de vrijheid van de mens inperkte en dat ze er niets mee van doen wilde hebben. Ze zei ook dat ze iets tegen het zinloze bloedvergieten in de oorlog wilde doen.

Aan het einde van het verhoor zei ze: „Ik ben van mening het beste gedaan te hebben dat ik voor mijn volk heb kunnen doen. Ik betreur mijn handelen niet en wil de gevolgen daarvan op me nemen.”

Christelijk geloof

Hoe kwamen Hans en Sophie Scholl aan die moed? Werden ze gedreven door het christelijk geloof? Aanvankelijk werd de christelijke achtergrond van de Scholls weinig genoemd in de literatuur. In latere publicaties is er echter meer aandacht voor. In het boek ”Die Stärkeren im Geiste. Zum christlichen Widerstand der Weissen Rose” (2012) gaat het expliciet over de christelijke wortels van de verzetsgroep. Dat doet Beuys in haar in 2010 verschenen biografie over Sophie Scholl ook.

Bij de ommekeer van Sophie en Hans spelen de Bijbel en de Belijdenissen van Augustinus een grote rol. Toen Sophie ver van Ulm „arbeidsdienst” voor jonge vrouwen moest verrichten, had ze de Bijbel, de Belijdenissen van Augustinus en een boek van de Duitse schrijver Thomas Mann bij zich. Ze wilde niet wennen aan het nazisme door ’s avonds met de anderen mee te doen. Ze bracht veel van haar vrije tijd door met lezen.

In 1940 schreef ze dat ze verlangde naar een vaste grond in haar leven. Omdat ze die grond niet bezat, voelde ze zich vaak verlaten en was ze angstig en onrustig. Beuys schrijft: „De God van Augustinus bood de onverstoorbare zekerheid waarnaar Sophie Scholl op zoek was.”

In een brief aan een vriendin schreef Sophie: „Heb ik je al geschreven dat ik elke avond in Augustinus lees? Er staat geschreven: „U hebt ons geschapen voor U, en onrustig is ons hart totdat het rust vindt in U.” Beuys concludeert: „De verwijzingen naar het christelijk geloof als bron, waaruit ze haar kracht put, zijn onmiskenbaar.”

In haar leven bleek dat ook. Toen Sophies ouders haar net voor haar dood ontmoetten, zei haar moeder: „Houd vast, Sophie: Jezus.” Sophie antwoordde: „Ja, maar u ook.”

Voor hun dood wilden Hans en Sophie het heilig avondmaal vieren. Aan hun wens werd gehoor gegeven, maar ze moesten doet afzonderlijk van elkaar doen. Hans bad met de protestantse predikant Karl Alt Psalm 90. Daarna lazen ze 1 Korinthe 13. Welke psalm en welk Bijbelgedeelte Sophie gekozen heeft, is niet bekend. Zonder een traan te vergieten vierde ze het avondmaal, tot de wachters aan de celdeur klopten en ze naar buiten werd geleid om geëxecuteerd te worden. Ze ging „kalm en voorbereid.”