Om met de overeenkomsten te beginnen: qua inhoud van de kaarten bieden de atlassen veel overlap. Beide tonen uiteraard staatkundige en fysisch geografisch materiaal. Verder niet alleen kaarten van bodemgebruik, bevolkingsgroei of -afname, mijnbouw en milieu, maar ook van stadsontwikkeling en kaarten over het specifieke waterveiligheidsproject Ruimte voor de Rivier. Reden dat zulke themakaarten overlappen, is omdat Alcarta aan alle eisen van een schoolatlas wil voldoen (zie ”Goedgekeurd voor examens”).

Bladwijzeroverzicht

Een opvallend verschil is al te zien op de eerste paar bladzijden: hier geen legenda, maar een bladwijzer in Alcarta. Het geeft een goed overzicht waar je welke kaarten van Nederland, Europa of een ander werelddeel moet zoeken. Daarnaast is er geprobeerd een overzicht van thematische kaarten te bieden. Mooi, maar het lijkt niet compleet en doet dus wat willekeurig aan.

Een andere nieuwigheid in Alcarta zijn de tabbladen. Op de zijkant van de bladzijden zie je vrolijke kleuren waarmee snel te zien is waar bepaalde hoofdstukken zich bevinden. Zoek je je normaal gesproken een breuk naar de kaarten van Oceanië? Navigeren is met behulp van deze tabbladen een eitje.

Misschien wel de mooiste vondst van Alcarta zijn de kaartverwijzingen. Bij veel kaarten staan onderaan een pijltje en een bladzijdenummer. Zo wordt er onder het kleurrijke kaartje over de vulkanische hotspot Hawaï verwezen naar vergelijkbare kaarten in de atlas. Zoals kaarten van de omgeving van de Vesuvius in Italië, van het vulkanisme rond Tokio en van de krater van Yellowstone in de Verenigde Staten.

Een vierde verschil zit hem in de legenda’s. Iedere kaart toont er eentje. Waar je bij de Bosatlas moest terugbladeren om te zien hoeveel inwoners een bepaalde stad heeft, is dat in Alcarta niet nodig.

Verder valt op dat je de atlas nog slechts twee keer hoeft te draaien: voor de kaart van Duitsland en een detailkaart van Zuid-Amerika. Verder zijn zelfs alle thematische overzichtskaartjes van de wereld horizontaal afgedrukt. Al met al is Alcarta gebruiksvriendelijker te noemen dan de Grote Bosatlas.

Keerzijde

Bepaalde keuzes hebben ook een keerzijde. Zo levert de horizontale weergave tientallen minder thematische wereldkaartjes op. En de keuze voor een contrasterende kleurstelling en vette kopjes –op zichzelf heel mooi– zorgt soms voor minder gedetailleerde kaarten.

Meerdere overzichtskaarten bevatten minder details. Neem bijvoorbeeld de kaarten van Noord-, Midden- en Zuid-Nederland. Bos- en heidegebieden zijn vrij globaal aangegeven. Kleinere plaatsen die wel in de Bosatlas staan, kun je niet meer vinden. Het weergeven van bijzondere gebouwen blijft beperkt tot de paar belangrijkste; en nationale parken staan ook niet genoemd.

In Alcarta is gekozen voor standaardschalen (bijvoorbeeld 1 op 36.000.000 voor continenten). Hoewel dat de verhoudingen duidelijker maakt, zorgt ook dit ervoor dat de gedetailleerdheid vermindert. Zo valt de kaart van Zuid-Amerika letterlijk en figuurlijk in het water. Het continent toont bijna 50 procent kleiner dan de vergelijkbare kaart van de concurrent. Dat betekent ook dat nog maar een fractie van het aantal namen van steden, rivieren en andere geografische aanduidingen zichtbaar is. In de meeste gevallen wordt dit tekort een paar bladzijden verderop weggepoetst met een overzichtelijke detailkaart.

In tegensteling tot de Bosatlas zijn er in Alcarta geen uitgebreide statistieken van gemeenten, provincies en landen te vinden. Dergelijke cijfers verouderen snel en daarom worden er jaarlijks actuele statistieken aangeboden.

Online

Zeker als je meerekent dat de complete atlas van Alcarta door iedereen op eenvoudige wijze online gratis is in te zien. Het genoemde bladwijzeroverzicht is daarbij aanklikbaar gemaakt, waardoor je razendsnel door de atlas navigeert.

Vrijwel elke kaart kun je laten inladen in Google Earth. Niet altijd blijkt dit even zinnig. Maar het geeft soms een mooi 3D-effect. Verder biedt het de mogelijkheid om verschillende kaartlagen met elkaar te combineren, aantekeningen te maken of zelf plekken op de kaart te markeren. Ook zijn er vanuit de onlineatlas linkjes naar kenmerkende landschappen of locaties in Google Street View.

Samengevat slaat de balans in positieve zin door richting Alcarta, zeker als je ook de prijs in ogenschouw neemt. Met 50 euro is de uitdager twee tientjes goedkoper dan de monopolist. Oftewel, de Grote Bosatlas is bijna de helft duurder dan Alcarta.

Qua prijs zorgt Alcarta in ieder geval voor een kleine aardverschuiving. En qua gebruikersgemak wordt alles uit de kast gehaald. Maar of zich dat ook vertaalt in het laten schuiven van de markt, is voorlopig de vraag.

>>alcarta.nl

„Een atlas vertelt een geografisch verhaal”

Cartograaf Maarten Boddaert is de initiatiefnemer van Alcarta, een uitgave van ThiemeMeulenhoff. Hij denkt met zijn werk het monopolie van de Bosatlas te kunnen doorbreken.

Op welke punten denkt u een betere atlas te bieden?

„Ik wilde een atlas ontwikkelen die heel toegankelijk is voor de gebruiker. Niet alleen toegankelijk in de vorm van een gratis beschikbare atlas online, maar ook in de zin van een atlas die prettig navigeert. Hiervoor zitten er allerlei trucs in de atlas. Zoals dat elke kaart een eigen legenda heeft en er geen legenda voorin de atlas zit. Of wat te denken van de gekleurde tabbladen voor elk hoofdstuk en de symbooltjes bij elke naam in het topografisch register. Dankzij een symbool weet de lezer direct of het gaat om bijvoorbeeld een land, een plaats, een rivier, een berg of iets anders gaat.”

Welke kaart leverde u het meeste werk op en waar zat hem dat in?

„Waarschijnlijk is dat de kaartenserie Noord-, Midden- en Zuid-Nederland. Dat komt doordat er geen goede database beschikbaar is waarin alle plaatsen van Nederland zijn gerangschikt naar inwonertal, van gemeenten bestaat zo’n lijst wel. Ook de selectie van andere informatie –zoals bijzondere gebouwen, sluizen en de actuele infrastructuur– vergt enorm veel research.”

Op welke elementen in de atlas bent u als initiatiefnemer trots?

„Dat klinkt misschien gek, maar dat is de inhoudsopgave. Daarin zie je dat deze atlas een prachtig geografisch verhaal vertelt, waarbij iedere kaart een logisch opvolger van de vorige geworden is. Een inhoudsopgave biedt het geraamte van de atlas en geeft precies aan wat er wel en niet in staat. Aan het bepalen van de volgorde van de kaarten, de inhoud, de schaal is enorm veel tijd besteed.”

Hoe blij is een cartograaf met een ‘eigen’ atlas?

„Heel blij. Ik ben echt met niets begonnen, behalve een idee en een jongensdroom. Met veel geduld, volharding en vele uren minutieus werk heb ik mijn doel weten te bereiken.”

U heeft u al van jongs af aan wat met atlassen?

„Jazeker, ik herinner mij een striptekening van mijn oudere broer, waarin ik als tienjarige figureer. Op de tekening zie je mij in een enorme stapel atlassen lezen. Als kind tekende ik al regelmatig fantasiekaarten. Aardrijkskunde was mijn favoriete vak op school en toen ik daarna sociale geografie ging studeren, koos ik voor de Universiteit Utrecht omdat daar de specialisatie cartografie mogelijk was.”

Goedgekeurd voor examens

In december 2017 oordeelde het College voor Toetsen en Examens (CvTE) dat Alcarta aan alle gestelde eisen voldoet en dus gebruikt mag worden bij examens. Het CvTE schrijft: „Daarmee is het de tweede atlas, naast de Grote Bosatlas, die in aanmerking komt om als hulpmiddel bij het centraal examen aardrijkskunde havo/vwo te fungeren.”

De goedkeuring betekent niet dat de atlas per direct gebruikt kan worden bij examens. In de zomer van 2018 stelt het CvTE vast welke hulpmiddelen zijn toegestaan voor het Centraal Examen van het schooljaar 2020 (havo) en 2021 (vwo). Wel benadrukt de CvTE dat het scholen vrijstaat om nu al voor de onderbouw een keuze tussen beide atlassen te maken.