Deze aflevering wordt mede mogelijk gemaakt door…” klinkt het door een van de kamers in het Amsterdamse cultuurhuis De Balie. Op de vergadertafel staat een microfoon. Daarachter zit Anne Janssens met zijn laptop op schoot en jas over zijn hoofd, om geluiden van buiten te weren.

„Ik heb zojuist een reclame opgenomen die we aan het begin van een podcast gaan afspelen”, legt Janssens (35) uit. Hij is samen met collega Tim de Gier (34) eigenaar van het eerste en enige podcastbedrijfje van Nederland: Dag en Nacht Media. Het bedrijfje brengt Nederlandse podcasts samen in één netwerk. „Door het publiek van de ene podcast in contact met de andere te brengen, krikken we de luistercijfers op. Dat maakt het medium aantrekkelijker voor adverteerders, die wij vervolgens helpen om op de juiste manier reclame te maken.”

De podcast komt uit Amerika. „Dat is ook een uiterst geschikt land voor het medium. Mensen zitten er vaak lang in de auto”, vertelt Mark Deuze, hoogleraar mediastudies aan de Universiteit van Amsterdam. „Om de tijd te doden willen de Amerikanen ergens naar luisteren, maar radio in de Verenigde Staten is echt een gedrocht. Daarom kwam de podcast als geroepen.”

In 2004 werd de term podcasting voor het eerst genoemd. In de Britse krant The Guardian schreef journalist Ben Hammersley toen over de nieuwe onlineradio. „Maar hoe moeten we het noemen? Audioblogging? Podcasting? GuerrilaMedia?” vroeg hij zich toen af. Het werd podcasting, een samentrekking van iPod, de draagbare muziekspeler die het luisteren naar podcasts vergemakkelijkte, en het Engelse woord voor uitzenden: broadcasting.

In Nederland kreeg de podcast maar moeilijk voet aan de grond. Enkele experimenten in het vorige decennium werden geen succes. Janssens: „Het was toen nog te ingewikkeld om een aflevering te luisteren. Je moest de podcast eerst op een computer downloaden en via een kabeltje op een draagbare speler zetten. Dat was te veel moeite.”

Serial

In 2014 werd de podcast bij het grote publiek bekend, dankzij Serial. Meer dan 80 miljoen mensen luisterden naar deze Amerikaanse audioserie waarin radiomakers Sarah Koenig en Julie Snyder de raadsels rond de moord op de Koreaanse Hae Min Lee probeerden op te lossen. Wekelijks brachten ze de luisteraars op de hoogte van hun vorderingen. De moordenaar, Lees ex-vriend Adnan Syed, kreeg in 1999 levenslang. Maar in Serial bleek dat de rechtszaak tegen hem niet deugde. Twee weken geleden werd bekend dat Syed een nieuw proces krijgt.

Na Serial nam podcasting een hoge vlucht. Volgens hoogleraar Deuze past het fenomeen uitstekend in het huidige medialandschap. „De komst van massamedia in de vorige eeuw was een revolutie. Het hele volk kon op hetzelfde moment naar bijvoorbeeld een interview kijken. Dat vonden we toen bijzonder, nu willen we iets anders. De mens is individualistischer geworden. Iedereen wil zelf kiezen waar hij naar kijkt of luistert en op welk moment. Iemand die van hengelsport houdt, wil op een zelfgekozen moment naar een podcast over vissen luisteren.”

Luiers

Het idee voor Dag en Nacht Media ontstond bijna twee jaar geleden. „We waren toen allebei begonnen met een eigen podcast”, vertelt Janssens. Hij maakte samen met journaliste Nynke de Jong de podcast ”Ik ken iemand die”, over opvoeding. „Eigenlijk moest hij over popcultuur gaan. Dat was het oorspronkelijke plan. Maar bij onze eerste overlegafspraak hadden we het alleen maar over luiers, crèches, kinderkleertjes en andere mooie en moeilijke kanten van het ouderschap. Dat bleek een beter onderwerp voor onze podcast.”

De Gier maakte in de zomer van 2016 een podcast over de Tour de France. „Ik vroeg me af: hoe kan ik meer luisteraars trekken en hoe kan ik er wat geld mee verdienen? Daar had ik het met Anne over. Toen ontstond het idee om een aantal podcasts in een netwerk te zetten, zodat die van elkaars publiek zouden profiteren. Dat je in de ene podcast de andere aanprijst. En laten wij dan ook hét aanspreekpunt zijn voor adverteerders.”

In april 2017 ging Dag en Nacht Media van start. In kamer 11 op de eerste verdieping van De Balie aan het Leidseplein in Amsterdam. In de ruimte staan twee bureaus, vier computerschermen en een kastje voor de opnameapparatuur. „De Balie wilde met ons een podcast maken, wij zochten werkruimte. Zo kwamen wij hier terecht”, vertelt Janssens. „Als kantoor is het de beste plek ooit, om geluid op te nemen de verschrikkelijkste. De ramen zijn van enkel glas, terwijl trams, toeristen en auto’s op enkele meters afstand passeren.”

Luistercijfers

In hun eenjarig bestaan is het podcastnetwerk van Dag en Nacht Media stevig gegroeid. Het aantal luisteraars steeg in die periode van 40.000 naar 500.000 per maand. „Hoeveel mensen er naar andere Nederlandse podcasts luisteren? Niemand weet het precies. Dat komt doordat elke podcast via veel kanalen kan worden beluisterd en lang niet overal (secuur) wordt bijgehouden hoe groot het publiek precies is”, verklaart De Gier.

In Nederland wordt onderzoek gedaan naar de luistercijfers en het luistergedrag van podcastpubliek, maar de resultaten laten op zich wachten. In de VS worden wel regelmatig onderzoeken gedaan. Uit cijfers van onderzoeksbureau Edison Research blijkt dat in 2017 een kwart van de Amerikanen maandelijks naar een podcast luisterde. Verder zijn de luisteraars overwegend jonger dan 54 jaar en van het mannelijk geslacht.

Onderzoek van de Parel Radio Podcast en Stichting Verhalende Journalistiek laat zien dat 85 procent van de Nederlandse podcastluisteraars jonger is dan 50 jaar. Terwijl het publiek van Radio 1 voor 80 procent bóven die leeftijd is. Opvallend, want Radio 1 komt qua genre het dichtst in de buurt van de gemiddelde podcast.

Reclame

Dankzij het groeiende aantal luisteraars, krijgen steeds meer bedrijven interesse in het adverteren via podcasts. Het is volgens De Gier ook een uitstekend medium om reclame te maken. „Het publiek is geconcentreerd en luistert aandachtig. Luisteraars bouwen een band op met de presentator, de gastheer of -vrouw. Ze kunnen het van hem hebben als hij een bepaald product aanprijst.”

Het aantal advertenties wordt vaak tot één per aflevering beperkt, vertelt Janssens. „We kijken ook bij elke reclame of die bij de podcast past. In een podcast over media kun je uitstekend adverteren voor een luisterboekenwebsite. We bekijken per situatie wat mogelijk is. Het kan zomaar zijn dat we een bedrijf nee moeten verkopen, omdat het bij geen van onze podcasts hoort.”

Sinds Serial hebben mediabedrijven de podcast ook ontdekt. NRC Handelsblad maakt sinds 2016 bijvoorbeeld ”The presidential podcast”, eerst over de Amerikaanse presidentsverkiezingen en nadien over Donald Trump. Sinds enkele weken is ook Radio 1 een podcast gestart. In ”De Dag” behandelt presentator Jurgen van den Berg dagelijks drie nieuwsonderwerpen.

Veel Nederlandse podcasts richten zich op de actualiteit. Er zijn echter meer smaken in podcastland. Zo worden in ”Echt gebeurd” en ”Man met de microfoon” menselijke verhalen en leuke anekdotes verteld. De Nederlandse Spoorwegen heeft sinds kort ”Luisterruit”, een podcast voor de treinreiziger met verhalen die zijdelings ook met treinen te maken hebben. Een andere podcast die door een vervoersbedrijf is gemaakt heet ”The Journey”. Daarin vertellen klanten van KLM over een bijzondere reis die dankzij de Koninklijke Luchtvaart Maatschappij tot stand is gekomen.

Luisterboeken kunnen eveneens als podcast worden aangeboden. ”Erik of het klein insectenboek” of de Engelse versie van ”De Christenreis” klinken met een enkele schermaanraking in je oor. Of voorgedragen dagboekstukjes van een predikant als Spurgeon. Maar ook duizenden preken van veelal Engelse oudvaders en Amerikaanse predikanten zijn als podcast beschikbaar.

Meeslepend

Ook publieke omroepen als de VPRO en de EO bieden podcasts aan. Die worden mogelijk gemaakt door geld van het NPO-fonds, voorheen Mediafonds. Hanneke Bouwsema is algemeen secretaris van dat fonds. „Komend najaar starten we veel nieuwe regelingen bij het NPO-fonds en de podcast krijgt daar een prominente plek in.”

Bouwsema is zelf een groot podcastliefhebber. „Het is een prachtige nieuwe vertelvorm, waarbij de maker zijn luisteraars aan de hand neemt. Ik was zelf echt verslingerd aan ”Bob”, een podcast waarin kinderen van een demente vrouw een familiegeheim ontrafelden. Het werd elke donderdagavond online gezet. Ik leefde naar dat moment toe. Wie had een aantal jaar geleden gedacht dat audio zo meeslepend kon zijn?”

Dankzij de podcast is het lente in radioland, merkt Bouwsema. „Veel podcasts worden gemaakt door jonge mensen. Omdat radio en podcasting toch met elkaar verweven zijn, heeft de opleving van de podcast voor een hele nieuwe, dynamische wind gezorgd bij radiomakers. Mooie verhalen vertellen staat weer boven aan de agenda.”

Luisterwaardige podcasts

De Willem Podcast

Deze podcast is een typische actuele podcast over een niche. Harry Lensink en Marian Husken volgen al jaren het dossier-Willem Holleeder. Sinds begin 2018 staat Holleeder terecht in Passage, het proces rondom een aantal liquidaties in de Amsterdamse onderwereld. Husken volgt het proces vanuit de rechtbank, Lensink spreekt eens per week met haar over de laatste ontwikkelingen.

Sermon Audio

Op deze Engelstalige website staan bijna 1,5 miljoen geluidsfragmenten, vooral opnames van preken. Maar ook boeken van Engelse oudvaders worden er voorgedragen. Het relatief makkelijk te volgen Engels kan tevens een goede taaltraining zijn. De afleveringen worden niet via reguliere podcastkanalen aangeboden, maar via sermonaudio.com of de smartphone-app.

Het kan je buurman zijn

Radiomakers Zegert van der Linde en Martine van der Spek van de Evangelische Omroep spreken elke maand een gewone Nederlander met een bijzonder verhaal. Een blinde, een priester en een schipbreukeling hebben hun verhaal al gedaan.

Bureau Buitenland

Deze podcast is een voorbeeld van gerecyclede radio. Het programma van de VPRO vertelt nieuws- en achtergrondverhalen uit het buitenland. Soms over heel bekende zaken als de spanningen tussen de VS en Noord-Korea, soms kleine, onderbelichte verhalen als het uitsterven van talen.

Bij Jorieke

In tegenstelling tot de Reformatorische Omroep, besteedt Groot Nieuws Radio wel aandacht aan podcasting. Verschillende interviews uit het radioprogramma ”Bij Jorieke” zijn als podcast beschikbaar. Onder anderen met Henk Binnendijk, Arie de Rover en Evert ten Ham.

Wat is een podcast?

Een podcast is feitelijk niet meer dan een geluidsopname. Vaak wordt de term echter gebruikt voor een serie van die geluidsopnamen. Je kunt bijvoorbeeld zeggen: er zijn nu zes afleveringen van de podcast ”Het kan je buurman zijn”.

Wie naar zo’n geluidsfragment luistert, hoort vaak mensen die iets zeggen, vertellen of voorlezen, maar dat hoeft niet per se. Er gelden geen harde regels voor de invulling van een podcast.

Vaak wordt de podcast als onlineradio gezien, maar het ligt genuanceerder. „YouTube is net televisie, maar dan anders. Zo is een podcast net radio, maar dan anders”, legt hoogleraar mediastudies Mark Deuze uit. „Radioprogramma’s zijn meestal gevuld met een mix aan onderwerpen, podcasts behandelen vaak één thema.”

Podcastmaker Tim de Gier weet een ander verschil: „Radioluisteraars zijn passief. Radio is vaak achtergrondgeluid. Daardoor doen presentatoren er alles aan om de aandacht te trekken. Ze interviewen kritisch en praten met stemverheffing. Ze willen discussie. Een podcastluisteraar zit daar niet op te wachten. Hij is een actieve luisteraar. Hij heeft er bewust voor gekozen om op dít moment naar déze podcast te luisteren en haakt niet zomaar af. Daardoor hoeft het allemaal niet zo schreeuwerig en gehaast. Het heeft misschien ook met de techniek te maken. Veel mensen luisteren podcasts met een koptelefoon. Een tetterende journalist is dan niet zo prettig voor je oren.”

Toch zijn veel radioprogramma’s ook als podcast terug te luisteren. Vooral de programma’s waarin lange verhalen worden verteld. Wat vroeger met een cassettebandje gebeurde, gaat nu via de podcast. Met dit verschil dat je een bandje destijds moest bestellen (en betalen), terwijl de podcast vrijwel direct gratis beschikbaar is. Je kunt op ieder gewenst moment naar programma’s van je eigen voorkeur luisteren.

Hoe luister je een podcast? Via internet. Het kan dus met de computer, maar de meeste podcasts worden met behulp van een smartphone afgespeeld. Er zijn namelijk tal van podcast-apps, zoals Stitcher en Pocket Casts. iPhone-bezitters hebben er automatisch een op hun telefoon staan. Die app heeft een paars logo met twee witte cirkels en een ”i” in het midden. In die apps kun je zoeken naar een gewenste podcast. Vaak kun je je abonneren, zodat de volgende afleveringen automatisch in je persoonlijke afspeellijst belanden.