Behendig manoeuvreert schipper Kees de Voogd (62) zijn sloep door de Amsterdamse grachten. Op de voorplecht liggen schepnetjes gereed. Hiermee gaan vrijwilligers –deze keer leden van een ondernemersvereniging– straks afval vissen. Vangst is bij voorbaat verzekerd.

De Voogd is een van de bijna dertig schippers van Plastic Whale. Deze organisatie bindt sinds 2014 met negen boten in Amsterdam en één in Rotterdam de strijd aan tegen de plastic soep. „De uitdaging van het plastic vissen lijkt het vangen, maar het gaat vooral om het scheiden”, zegt De Voogd. Hij wijst naar de drie afvalbakken in het midden van de boot: voor petflesjes, voor de doppen, die van ander materiaal –polyethyleen– zijn gemaakt, en voor het overige afval.

De zelfstandige marketing- en communicatieadviseur is geregeld op het water te vinden. „Ik ben altijd een enthousiast zeiler geweest”, zegt hij. Zijn zoon zette hem op het spoor van Plastic Whale. „Hij liep stage op een scheepswerf en vertelde dat daar boten werden gemaakt van gerecycled Amsterdams grachtenplastic. Ik kon het niet geloven, maar het was echt waar.”

Toen de onderneming op zoek bleek naar schippers, meldde De Voogd zich. „Het leek me leuk voor de vrijdagmiddag, maar inmiddels ga ik drie, vier of soms vijf keer per week plastic vissen. Ik kan het goed combineren met mijn andere werk.”

Op de Prinsengracht passeert De Voogd de Noorderkerk en het Anne Frankhuis. Even later steekt hij zijn hand op naar de schipper van een rondvaartboot die hem inhaalt. „We zijn voor de scheepvaart een graag geziene gast. Plastic zakken in de grachten vormen een groot probleem. Die komen gemakkelijk in de schroef van een boot terecht. Schippers zijn blij dat wij die tasjes uit het water halen.”

Walvis

Als de sloepen niet in de vaart zijn, liggen ze aan de Le Mairekade in Amsterdam-West. Vanuit het overvolle kantoor van Plastic Whale heeft Pauline de Boer er zicht op. Ze schenkt koffie en neemt plaats aan een vergadertafel die is geproduceerd van gerecycled plastic. Designstudio LAMA Concept liet zich inspireren door de vorm van een walvis. De tafelpoten symboliseren de walvisbotten, het grijze vilt op het tafelblad doet denken aan de walvishuid.

De Boer kwam in september als marketeer in dienst bij Plastic Whale. „We vergaderden met vier mensen aan de lunchtafel. Door de verdubbeling van het personeel paste dat na enige tijd niet meer. Een van onze medewerkers vroeg zich af of je van het gerecyclede materiaal waarvan onze boten zijn gemaakt ook meubels zou kunnen produceren. Een bevriend ontwerpduo is daarmee aan de slag gegaan.”

Sinds eind februari kunnen bedrijven vergadertafels met bijpassende stoelen en lampenkappen bestellen van hergebruikt plasticafval. De Drentse fabrikant Vepa maakt de meubels. „Veel bedrijven willen een concrete positieve bijdrage leveren aan duurzaamheid, maar weten niet goed hoe. Ons motto is: ”Stop talking, let’s start doing”. Dat kon al door met ons mee te gaan vissen of een boot te sponsoren, maar nu ook door het afnemen van kantoormeubilair. Later dit jaar zullen we ons ook op de consumentenmarkt gaan richten”, zegt De Boer.

Personeelsuitje

De basis van de activiteiten is nog steeds het plastic vissen. Afgelopen jaar deden er bijna 6000 mensen aan mee. Bedrijven en scholen melden zich in het kader van een personeelsuitje (kosten 37,50 euro per persoon) of lessenserie. Ze stappen met personeel of leerlingen aan boord van de boten om de grachten van afval te ontdoen. In de weekenden kunnen geïnteresseerde individuen meedoen. Na Koningsdag is er bovendien een groot publieksevenement waarbij er zakken vol plastic uit het water worden gevist.

Dagelijks wordt er in Amsterdam, mede door Waternet, 3500 kilogram afval uit de Amsterdamse wateren gehaald. Plastic Whale viste in 2017 alleen al ruim 50.000 flesjes uit de grachten. Dit afval wordt eerst opgeslagen bij het kantoor van Plastic Whale. Als die ruimte vol is, verdwijnt het in een zeecontainer elders in Amsterdam, vanwaar het naar de eerste toeleverancier gaat. Het gesorteerde en schoongemaakte materiaal wordt vervolgens gemalen en tot granulaat gerecycled. Dit dient als grondstof voor schuimplaten en PET-vilt, die in de boten van Plastic Whale en de meubels worden verwerkt.

Behalve het plastic vissen en het laten verwerken van het afval vormt voorlichting een belangrijke tak van Plastic Whale. De Boer: „We zijn hiervoor de Plastic Whale Foundation ge- start, die educatieve programma’s biedt voor onder meer scholen. Jaar-lijks bereiken we een paar honderd scholieren uit de hoogste groepen van het basisonderwijs en in het voortgezet onderwijs. Op een speelse manier dragen we bij aan bewustwording over de plasticsoep. Geregeld werken we ook samen met partners zoals museum NEMO of het Scheepvaartmuseum.”

Het aanbod van programma’s voor bedrijven groeit. „We combineren het plastic vissen bijvoorbeeld met een lezing door onze oprichter Marius Smit. Bedrijven die duurzaam meubilair aanschaffen, krijgen de mogelijkheid mee te gaan op handelsmissie naar India. We bezoeken daar centra die op een efficiënte manier plasticafval hergebruiken. Daarvan kunnen we leren. Tien procent van de omzet van het meubilair gaat naar de Foundation. Daarmee steunen we onder meer centra in het buitenland, waar het plasticprobleem nog veel groter is dan bij ons.”

Tas nepgeld

Schipper De Voogd doet zijn werk intussen met zichtbaar plezier. Over de vraag wat het leukste is, hoeft hij niet lang na te denken. „De mensen die meevaren zijn altijd ontzettend gemotiveerd. We varen met een aantal boten tegelijk en maken er een competitie van. Wie vangt het meest en wie vist het meest bijzondere voorwerp op? Als je het woord wedstrijd uitspreekt, zijn volwassen mensen even enthousiast als kinderen van twaalf.”

Het gros van de oogst bestaat uit lege chipszakjes, plastic tasjes, folie, blikjes en petflesjes. Een enkele keer duikt er iets bijzonders op, zoals een paspop. „Ooit kwam er een tas vol nepgeld uit het water: allemaal specimenbriefjes van 500 euro. Ook komen we geregeld flessenpost tegen. En portemonnees zonder geld, maar met allerlei pasjes. Die brengen we naar het politiebureau.”

Het plastic vissen is niet alleen een kwestie van plezier. „Deelnemers verbazen zich er al snel over dat ze overal plastic zien drijven. Ze worden zich meer bewust van de omvang van het probleem. In anderhalf uur tijd hebben we vaak drie volle vuilniszakken met afval. Dat komt meestal van mensen die iets op straat gooien, wat vervolgens door de wind in het water belandt. Als niemand het eruit haalt, komt het uiteindelijk in kleine stukjes in de oceaan terecht.”

>>plasticwhale.com

Themaweek duurzaamheid

Op het Amsterdamse Vossius Gymnasium stond deze week het thema duurzaamheid centraal. In dat kader gingen de derde klassen in drie groepen van vijftig leerlingen met Plastic Whale op pad om afval te vissen in de Amsterdamse grachten. „Ik zocht een praktische activiteit buiten de school, om niet de hele week in de klas te blijven zitten. Hoe leuk is het dan om met de leerlingen plastic te gaan vissen”, zegt docent aardrijkskunde Jeannine Laurens.

Vooraf gaven docenten in de les aandacht aan het thema duurzaamheid. „Het is belangrijk om te weten waarom we plastic uit de grachten halen. Zo lieten we een voorlichtingsfilmpje van Plastic Whale zien en een korte documentaire over plastic als grondstof voor spijkerbroeken.”

Of het plastic vissen een vervolg krijgt? Laurens: „Het was mede bedoeld om het vak aardrijkskunde te promoten en te laten zien dat dit raakvlakken heeft met andere vakken, zoals economie. Vanaf het vierde jaar kunnen leerlingen die aardrijkskunde hebben gekozen, deelnemen aan Geo Future. In dit buitenschoolse programma besteden we in samenwerking met bedrijven en universiteiten aandacht aan duurzaamheid. Zo is een aantal leerlingen bezig met het bouwen van een duurzaam huis.”