In 2012 verscheen de hertaling van de ”Eigenschappen van het zaligmakend geloof”, in 2015 gevolgd door het ”ABC van het geloof”. Vorig jaar voltooide neerlandicus C. Bregman het eerste deel van de verzameling van leerredenen onder de titel ”Troost voor een missend hart”. Deze maand verschijnt deel 2 daarvan, onder de titel ”Herstel voor een biddend hart” (uitg. De Banier, Apeldoorn). Het nu verschenen tweede deel is voorzien van een inleiding van D. Baarssen uit Urk, kandidaat in de Hersteld Hervormde Kerk, die meerdere publicaties over Comrie op zijn naam heeft staan. Aan hem enkele vragen over deze in Schotland geboren predikant, die 38 jaar in Woubrugge in het ambt diende.

Wat is het belang van de verzameling van leerredenen?

„De leerredenen zijn bedoeld tot geestelijke lering en onderwijzing. In de eerste leerrede noemt Comrie vijfentwintig oorzaken van geestelijke doodsheid en daartegenover vijftien kenmerken van een levendig christen. Hieraan kunnen we onszelf toetsen, maar we kunnen er ook concrete voorbeelden vinden tot verbetering van onze geestelijke gezondheid. Comries preken raken Gods volk in het hart en zijn nuttig voor zijn geestelijke opvoeding. Hij was een katholiek theoloog, die Gods Woord verstond in gemeenschap met al de heiligen uit de kerk der eeuwen.”

De theologische vragen in Comries tijd waren anders dan die van nu. Hij discussieert in zijn geschriften bijvoorbeeld met de Franse theoloog Claude Pajon over diens genadeleer. Die naam kennen wij nauwelijks meer. Hoe actueel is Comrie?

„Klassieke ketterijen duiken telkens in nieuwe gedaanten weer op. Wel verschillen de namen en uitwerkingen daarvan. Ook vandaag moeten we waarschuwen tegen een al te beredeneerd geloof zoals Pajon dat leerde. Comrie waarschuwt ook tegen een gearriveerd christendom, dat hij vond bij Leenhof en Van Hattem. Die namen zijn misschien vergeten, maar hun ketterijen zijn nog springlevend. We hebben veel aan Comrie te danken. Hij kwam op voor de Drie Formulieren van Enigheid. Iemand als Abraham Kuyper zegt dat het aan Comries inspanningen te danken is dat de gereformeerden niet helemaal zijn meegesleurd door het rationalisme van de verlichting.”

In hoeverre is er bij Comrie sprake van invloeden van de Schotse theologie? Hij was nog jong toen hij vanuit Schotland naar Nederland vertrok.

„Comrie heeft aan de voeten van de Erskines en Boston gezeten, heeft hun leer ingedronken, zodanig dat hij die zich op hoge leeftijd nog goed kon heugen. De tweeslag van wet en Evangelie die we bij de Schotse predikers vinden, vinden we ook bij Comrie. De wet eist én verdoemt. Het Evangelie schenkt én belooft. De invloed van Boston is bijvoorbeeld te merken in de leer van de twee verbonden: het werkverbond en het genadeverbond.”

Comrie is wel verweten eenzijdig te zijn. Hij zou meer filosoof zijn dan theoloog.

„Ik vind hem juist evenwichtig. Toen mensen gingen hameren op het geloof en daar zelfs voor God rechtvaardigende waarde aan gingen hechten, bracht Comrie de zaak in balans door te spreken over de rechtvaardigende God. Hij zag het gevaar van het pelagianisme en het remonstrantisme en wees die allebei af. Vanuit dat kamp wordt Comrie dan weer voor ultracalvinistisch gesleten.

Verder is filosofie geen probleem, als het gaat om Bijbelse wijsheid. Die wordt in Gods Woord ook hogelijk aangeprezen. Comrie was dan wel doctor in de filosofie, maar bij hem stond de filosofie net als alle andere wetenschappen in dienst van de theologie. In zijn catechismusverklaring en in de Brief over de rechtvaardigmaking vind ik zijn gebruikmaken van technische, theologische termen wel wat overheersend. Voor de eenvoudige lezer is Comrie dan al gauw te abstract.”