Maar nu moest ik wel. Een opdrachtgever had erom gevraagd en voor een freelancejournalist geldt dan: werk is werk. Dus reisde ik met de bus door het sombere Zuid-Poolse landschap richting Oswiecim, zoals de Poolse stad heet waar de nazi’s begin jaren veertig hun dwangarbeiders- en vernietigingskamp bouwden.

Bij de rondleiding langs de bakstenen mannen- en vrouwenverblijven van ”Auschwitz 1” viel me op hoe gestroomlijnd de tour ging. Dat kan ook niet anders, als je bedenkt dat het kamp meer dan 2 miljoen bezoekers per jaar verwerkt. De gids was –ook al toonde hij voor de zoveelste keer de bergen brillen, schoenen en mensenhaar– een vriendelijke man. De jonge Duitsers, onder wie ik me schaarde, hingen aan zijn lippen.

Het tweede deel van de tour, het vernietigingskamp Auschwitz-Birkenau, was anders. Dat ligt aan de rand van de stad, herkenbaar aan het eindpunt van het treinspoor. In feite is het een grote vlakte met ruïnes van barakken, ooit opgeblazen door de nazi’s tijdens hun vlucht. Dat maakt ”Auschwitz 2” tot een rauwe omgeving waar allerlei museumuitstallingen zouden misstaan. Wat er aan gebouwen nog overeind staat, is toegankelijk, maar er is niets. Die leegte kun je als bezoeker zelf invullen.

Dat lukte me de dagen erna maar moeilijk. De brokken steen van de gaskamers, waar honderdduizenden mensen machinaal de dood in waren geduwd. Wat nu? Ik wist me geen raad met mijn indrukken.

Een paar dagen later, in de hoofdstad Warschau, kreeg ik een ingeving. Ik bezocht het Polinmuseum over de geschiedenis van de Poolse Joden. Ik had er goede dingen over gelezen. Een museum zonder noemenswaardige collectie, dat toch de harten van bezoekers had gestolen.

Die verwachtingen werden waargemaakt. In Polin wordt de duizendjarige Joodse geschiedenis van Polen gepresenteerd in woord, beeld en geluid. Er zijn maquettes van de vroegmiddeleeuwse steden waar de Joden zich vestigden, gebouwd op overzichtelijke kaarten van de handelsroutes. De verordeningen van de Poolse koningen worden er geprojecteerd en inderdaad, de Joden waren hier altijd welkom.

Op schermen kun je kiezen tussen een handleiding voor huisvrouwen, een mystieke tekst of een kabbalistisch verhaal. Met het geluid van glazengerinkel en drinkgelag, met een originele tekst van een filosoof-rabbijn waan je je in een Joodse herberg. Er is een schitterende replica op ware grootte van een zeventiende-eeuwse houten synagoge, er zijn vertalingen van teksten die in grafzerken werden gebeiteld, er is een animatiefilm over een chassidische school in een Oost-Pools dorp.

Het museum heeft een open einde, en trapt niet in de val kunstmatige verbanden te leggen met conflicten van nu, of gevaren van discriminatie anno 2018. Maar het biedt uit zichzelf genoeg om nog dagen, weken, maanden over na te kunnen denken.

Polin stelt je voor aan alles wat in Auschwitz werd gedood en vernietigd. Je moet jezelf een glimp van dat Pools-Joodse leven gunnen om je bewust te maken van de veelomvattendheid van de Holocaust.