Toen de mobiele telefoon net in opkomst was, boden smileys een eenvoudige (en goedkope) manier om even duidelijk te maken wat je ergens van vond. Door de opkomst van de smartphone en van allerlei sociale media zijn emoji’s (uit te spreken als: emodjies) alleen maar populairder geworden.

Inmiddels worden ze niet meer alleen gebruikt om uitdrukking te geven aan emoties, maar vooral om zo beknopt en beeldend mogelijk te communiceren. Konden we vroeger communiceren met gele rondjes met gekrulde mondhoeken, tegenwoordig delen we onze gevoelens ook met gezichtjes met opgetrokken wenkbrauwen, een brede grijns of een mond vol tanden. Emoji’s zijn zo vanzelfsprekend geworden dat ze bijna overal opduiken, tot in zakelijke communicatie toe. Emoji’s zijn dus een onderdeel geworden van onze taal.

Spraakverwarring

Toch zijn emoji’s geen universele taal, vertelde emojionderzoeker Lilian Stolk afgelopen jaar bij het verschijnen van haar ”Het zonder woorden boek”. Zij ziet dat emoji’s nog weleens verwarring opleveren. „Sommige emoji’s zijn heel duidelijk, maar andere weer heel subjectief. Die zijn te veel afhankelijk van de context.” Juist omdat emoji’s alleen in apps worden gebruikt, ontstaan er misverstanden. De ontvanger mist immers de bijbehorende gezichtsuitdrukkingen en de klemtoon. Wat de zender als grap bedoelt, kan heel gemakkelijk verkeerd worden uitgelegd.

Bovendien geeft iedereen zijn eigen betekenis aan emoji’s. Daardoor kan de ontvanger iets heel anders opvatten dan de zender het heeft bedoeld. Emoji’s hoeven dus niet per se verhelderend te werken, maar kunnen soms juist een spraakverwarring in de hand werken.

Vertaling

Verwarrend of niet, de emoji’s blijven razend populair. Zo populair zelfs dat wereldwijd pogingen worden ondernomen om literatuur te vertalen met lachebekjes en andere symbolen. Het moet gezegd worden dat de ene vertaler de andere niet is. In 2016 kwam een programmeur met een versie van de Bijbel waarin hij vooral emoji’s gebruikte. Het project ontlokte de nodige reacties en kon onder behoudende christenen vooral op afkeuring rekenen. De maker koos ervoor om bepaalde tekstgedeelten in sms-taal neer te schrijven en voor sommige woorden emoji’s te gebruiken. Zijn versie bevatte dus niet alleen beeld, maar ook veel tekst.

De Amerikaan Fred Benenson pakte het heel anders aan. Hij ‘schreef’ ”Emoji Dick”, een emojiversie van ”Moby Dick”, de wereldberoemde roman over de jacht op een witte potvis. Hij bracht de inhoud van het boek terug tot de essentie door elke zin om te zetten in pictogrammen. De bijna 6500 zinnen uit de originele tekst hebben plaatsgemaakt voor emoji’s. Het resultaat is een flink boekwerk met eindeloze regels plaatjes van bootjes, vissen, handgebaren en andere pictogrammen. Wie de brontekst en de vertaling naast elkaar zet, ziet in één oogopslag een belangrijk nadeel van een emojivertaling: een zin van drie woorden leidt tot een vertaling met vijf pictogrammen, terwijl een bloemrijke zin van veertig woorden in vier pictogrammen wordt samengevat.

Emoji 11.0

Gelukkig voor vertalers blijft het aantal emoji’s continu groeien. Alleen al in 2018 zal de emojiwerkgroep van Unicode, de organisatie achter de internationale standaard voor het omzetten van grafische tekens en symbolen in computercode, 157 nieuwe emoji’s introduceren. Onlangs werd de standaard ”Emoji 11.0” geïntroduceerd. Daarin komen onder andere emoji’s voor roodharigen, een superheld, een slechterik, een mango en een magneet voor. Al deze emoji’s zijn binnenkort terug te vinden in WhatsApp, op Facebook en in andere apps. Ze bieden volop inspiratie en mogelijkheden voor emojivertalers.

Onbegrijpelijk

Maar alle inspanningen ten spijt blijft de begrijpelijkheid het belangrijkste probleem bij een vertaling in lachebekjes en andere pictogrammen. Wie een ”tekst” ziet die alleen maar uit plaatjes bestaat, moet van goeden huize komen om het verhaal te kunnen begrijpen. Het kost nogal wat fantasie om in een zinnetje met een telefoon en een poppetje de bekende zin „Call me Ismael” („Noem me maar Ismaël”) uit Moby Dick te herkennen.

Dat probleem doet zich ook voor bij gedichten – eveneens een populair terrein onder emojivertalers. Zonder context is het heel ingewikkeld om in drie pictogrammen van bomen de „rijen ondenkbaar ijle populieren” van Marsman te zien. Lezers zouden er zelfs de „buischende boomen” van Guido Gezelle in kunnen vinden. Alle inspanningen van een ”vertaler” ten spijt roept een gedicht of boek in emojivorm alleen maar vragen op. De emoties die dichters en auteurs willen oproepen blijven daarentegen onaangeroerd.

Voorlopig zal het vertalen naar emoji’s daarom een hobby blijven van programmeurs en taalliefhebbers die de mogelijkheden van beeldtaal verkennen. Vertalen naar emoji’s is nog wel te doen, maar vertalen vanuit de emojitaal is een onmogelijke opgave.