Eric is ziek. De ziekte blijkt psychische oorzaken te hebben. Eric is namelijk in werkelijkheid als de Duitse jongen Erich Dalburg in 1934 vanuit Hitler-Duitsland naar Engeland gevlucht. Hij zat in het verzet en had bovendien een Joodse grootmoeder.

In Londen heeft hij zich de identiteit van een Engelsman toegeëigend om niet met nazi-Duitsland te worden geassocieerd. De zeereis brengt onverwachte ontmoetingen met zich mee. Eric en Nora maken kennis met een Amerikaanse journaliste die onderweg is naar Berlijn en met Emil Grubach uit Keulen, het prototype van de bekrompen en politiek volstrekt naïeve Duitser.

De Amerikaanse journaliste vertelt hoe Eric Devon na aankomst in Londen zijn ware identiteit onthult, hoe hij de Duitse taal weer wil spreken en dat hij en Nora besluiten om met haar mee te reizen naar Berlijn.

Niet zwart-wit

West-Berlijn, en in het bijzonder de uitgestrekte wijk Grunewald –in de vertaling consequent verkeerd als ”Grünewald” gespeld–, is voor Erich Dalburg vertrouwd terrein. Daar wonen de familieleden die het Derde Rijk hebben overleefd. Erichs tante Rosie en zijn vroegere lievelingsnichtje Käthe zijn niet geneigd om onmiddellijk zoete broodjes te bakken. Terwijl Erich vol verwijten en beschuldigingen in hun wereld opduikt, maken ze hem algauw duidelijk dat er van een zwart-witegenstelling volstrekt geen sprake is. De familieleden hebben ieder op hun beurt een eigen verhaal dat meer moed en strijd voor de goede zaak bevat dan de emigratiejaren van Erich met zijn veilige leventje in Londen.

De terugkeer naar Berlijn is een terugkeer naar Erichs jeugdjaren, maar het is ook een terugkeer naar eerlijkheid en waarheid. Erich deed er goed aan om te vluchten, maar door zijn angst verzuimde hij om zijn vriend Franz te waarschuwen dat de nazi’s achter hun verzetsgroepje aanzat. Franz belandde in het concentratiekamp. Het is voorbeeldig dat Franz niet haatdragend geworden is.

Het type van Emil Grubach is in Berlijn via de persoon van Erichs neef Albrecht vertegenwoordigd. Albrecht was officier van de Duitse Wehrmacht en is als profiteur van het West-Duitse Wirtschaftswunder sindsdien dezelfde fanaticus gebleven. Vergeleken met neef Albrecht krijgt Grubach zelfs sympathieke trekken.

Mening herzien

Het resultaat van de reis naar Grunewald is dat Erich zijn vooropgezette mening over de collaboratie van zijn familieleden drastisch moet herzien. Dat Erichs oom Friedrich, tante Rosies man, die aanvankelijk nazi was, een eind aan zijn leven maakte, was een daad van wanhoop. Hij weigerde mee te werken aan de misdaden die de nazi’s begingen. Ook het leven van nicht Käthe blijkt volkomen anders te zijn geweest dan Erich in zijn poging tot zelfrechtvaardiging meende. Door deze verandering in Erich zelf is het hem mogelijk om de definitieve stap terug te zetten en samen met Nora zijn intrek te nemen in de villa in Berlijn-Grunewald.

Van de romanpersonages is tante Rosie de meest wijze en de meest overtuigende. Zij vindt de woorden die Erich zowel sterk kritiseren als ten diepste ook respecteren. Tegenover de prachtig getekende tante Rosie staan figuren die te karikaturaal zijn. Daartoe behoren Erichs in 1936 in Londen gestorven moeder, die niet meer is dan een zenuwachtige kloek, neef Albrecht en jammer genoeg ook Nora, die geen echte inbreng in het huwelijk met Eric of Erich heeft. De roman eindigt met een happy end, met een situatie waarin welvaart en luxe het laatste woord hebben. Dat de bouw van de Muur door Berlijn aan de horizon dreigt, kan de idylle niet verstoren. Misschien is het slot van deze alleszins leesbare roman een concessie aan de Amerikaanse Hollywoodsmaak?

Boekgegevens

Terug naar Berlijn. De terugkeer van een vluchteling, Verna B. Carleton; uitg. Querido, Amsterdam/Antwerpen, 2017; ISBN 978 90 214 0529 2; 349 blz.; € 19,99.