Aanvankelijk was het plan om na deel 1 de resterende periode vanaf 1918 te beschrijven, maar er bleek zo veel materiaal te zijn dat besloten werd het in twee delen te splitsen. In het nu verschenen tweede deel wordt het tijdvak 1918-1951 belicht. Anders gezegd, het zijn de jaren vanaf het vertrek van ds. J. R. van Oordt en de periode van ds. A. Verhagen en zijn opvolger, ds. W. de Wit.

Voor de hand liggende criteria voor gedenkboeken van kerkelijke gemeenten zijn verantwoord, informatief en stichtelijk. Aan alle drie de uitgangspunten voldoet het boek. De auteur beperkte zich bij zijn onderzoek niet tot kerkelijke archieven maar wist ook veel persoonlijke stukken te achterhalen, vooral brieven. Het geheel wordt beschreven tegen de achtergrond van de geschiedenis van Middelburg en Zeeland. In deze periode vielen de jaren van de Tweede Wereldoorlog. Er ging een periode met veel werkloosheid, armoede en verwarring aan vooraf.

Ds. Verhagen leidde met vaste hand de gemeente en nam al snel een gerespecteerde plaats in. Onder hem verdubbelde het ledental. Toen de pastoor hem vroeg hoe het kwam dat er zo veel mensen bij hem in de kerk kwamen, was ds. Verhagen duidelijk: „Dan moet je ze de waarheid vertellen.” Onder de ouderlingen nam J. de Kok een vooraanstaande plaats in.

In 1933 werd het kerkgebouw geheel vernieuwd om zodoende meer zitplaatsen te verkrijgen. Het werd als een groot wonder ervaren dat in mei 1940 de door beschietingen veroorzaakte stadsbrand juist stopte bij de kerk, die gespaard bleef. Vanuit Middelburg was in Vlissingen in 1923 een afdeling gevormd die in 1932 zelfstandig werd. Hetzelfde gebeurde in Arnemuiden, waar de omzetting in een gemeente plaatsvond in 1948. Het was de woonplaats van ouderling M. van de Ketterij, die later predikant werd.

Het aantrekkelijke van het boek is dat het geestelijke leven op ruime wijze aan bod komt. Mensen zoals Keetje de Visser konden onderwijs geven voor het geestelijke leven. Ze deed dat op een gunnende manier. Opmerkelijk zijn de bekeringen, zoals die van Jan Jobse, berucht om zijn drankmisbruik. Op oudejaarsavond 1949 kwam hij ongedacht onder het gehoor van ds. De Wit. Het was Gods tijd.

Na zijn bekering bleef Jobse zijn karakter houden. Hij kon ruw en onbehouwen zijn en moest niets van gemaakte vroomheid en wettische godsdienst hebben. Over dominees en kerkelijke toestanden wilde hij niet praten, wel over het leven van genade en het leven uit Christus als een arme zondaar.

Middelburg was geen gemeente zonder vlek of rimpel. Problemen en moeilijkheden kwamen ook hier voor. Ondanks dat groeide de gemeente, onder meer omdat de onderlinge band veelal goed was. Toen ds. Kersten in 1947 kandidaat De Wit bevestigde, zei hij over de Zeeuwen dat ze stug en gesloten waren. Maar als zij toegang tot hun hart gaven, „dan wordt dat stugge volk, de ronde Zeeuw, open en oprecht, waardoor gij hem nooit, nooit meer zult vergeten. (…) Dan zult gij liefde van dit volk hebben, want het is een volk dat nog met liefde de waarheid aanhangt.”

Het boek is rijk geïllustreerd en fraai uitgegeven. De plaatselijke predikant ds. J. M. D. de Heer schreef een woord vooraf. Onder de bijlagen is een lijst van ambtsdragers en kerkelijke functionarissen vanaf de oprichting van de gemeente. Een index op persoonsnamen completeert het boek.

Boekgegevens

Gods hand over de burg. De burg gedragen. Facetten uit de geschiedenis van de Gereformeerde Gemeente te Middelburg, deel 2, 1918-1951, W. M. Sturm; uitg. Kerkenraad Gereformeerde Gemeente Middelburg-Centrum; Middelburg, 2017; ISBN 978 90 813 7200 8; 384 blz.; € 27,50 (incl. verzendkosten). Deel 1 kost € 17,50 (incl. verzendkosten); de setprijs voor deel 1 en 2 is € 42,50 (incl. verzendkosten). Te bestellen door het bedrag van uw keuze over te maken op rekeningnummer NL61RABO0385323115 van Penningmeester Geref. Gem. Middelburg-centurm, o.v.v. naam adres en gedenkboek 1 en/of 2. Informatie: herdenkingsboekmiddelburg@gmail.com.