Column: Als feiten fabels blijken te zijn
Dat was toch wel even een schokje. Het interview dinsdag in het Reformatorisch Dagblad met dr. Jesse Spohnholz over het Convent van Wesel. Dachten we 450 jaar na deze eerste vergadering van de Nederlandse gereformeerden een mooi herdenkingsverhaal te publiceren, stelt een onderzoeker na grondige studie dat het hele convent niet heeft bestaan. In zijn these gaat in de 17e eeuw iemand naar aanleiding van een manuscript uit 1568, met 124 artikelen en een reeks namen, schrijven over de eerste nationale synode, en het verhaal is geboren. Uitvinding van traditie, stelt Spohnholz.
Zo hebben historici ons al heel wat ontnomen. De prachtige vertelling over het Smijtegeltbruggetje in Middelburg, bijvoorbeeld. Vader Smijtegelt, die ’s nachts zou zijn omringd door een engelenwacht toen twee mannen hem stonden op te wachten om hem iets aan te doen. Een legende, volgens dr. Fred van Lieburg, vermoedelijk ontstaan in de late 19e eeuw.
Nog zo’n verhaal dat het goed doet onder reformatorisch gezinden: in de middeleeuwen lag de Bijbel aan de ketting; alleen geestelijken hadden toegang tot het Woord van God in het Latijn; Luther kan gezien worden als ‘Bijbelbevrijder’. Nee, zegt dr. Mart van Duijn in zijn recente studie over de Delftse Bijbel (1477). Hier is sprake van een „protestants paradigma”, dat echter niet overeenkomt met de feiten. Er was geen verbod op de Bijbel in de volkstaal in de late middeleeuwen. Sterker, de Heilige Schrift in de eigen taal was in handschriften en gedrukte vorm ruimschoots voorhanden voor leken. Het verhaal over Luther die voor z’n 20e nog nooit een Bijbel had gezien, kunnen we dus niet meer vertellen.
Zo is er meer wat ons is ontnomen of wat op z’n minst als onzeker wordt beschouwd. Dat Marnix van Sint-Aldegonde de auteur van het Wilhelmus zou zijn, wordt vandaag de dag weer betwijfeld. Dat de melodieën van onze psalmen ontleend zijn aan wereldse chansons, blijkt onjuist. Dat tijdens de hagenpreken de gloednieuwe psalmen van Datheen fier en in het oorspronkelijke ritme werden gezongen, lijkt niet te kloppen. Nieuwe feiten, of juist een gebrek aan bewijsmateriaal, beroofden het prachtige verhaal van z’n fundament. Een ‘historische gebeurtenis’ werd ineens een legende, fabel of mythe.
Spannende vraag is welke onder ons gekoesterde ‘feiten’ nog meer naar het rijk der fabelen zullen moeten worden verwezen. Misschien komt er dit jaar nieuw materiaal rond de Dordtse synode van 1618/1619 boven water, of blijken oude beelden van deze kerkvergadering niet met feiten te staven… Zulke ontdekkingen kunnen pijn doen. Maar we moeten uiteindelijk blij zijn met wetenschappers die voor ons het snode van het kostelijke scheiden. We willen immers geen navolgers zijn van kunstig verdichte fabelen?
