Spanning in het werk van componist Jan Welmers
Hij was organist, docent, improvisator en componist. Het werk van Jan Welmers (1937) behoort tot de belangrijkste naoorlogse orgelmuziek van Nederlandse bodem. Bij zijn tachtigste verjaardag vorig jaar werd er een festival georganiseerd. De bijdragen hieraan zijn gebundeld in het boek ”De hemel draait nog”. De titel is ontleend aan Erasmus, die er iets hoopgevends mee bedoelde. Voor de moderne tijd ligt er ook iets dreigends in, schrijft Hugo Bakker. Volgens hem levert de spiritualiteit in Welmers’ werk een hoorbare spanning op met de maatschappelijke werkelijkheid.
Het boek opent met een biografische schets, geschreven door Willem Jan Cevaal. Jan groeit op in Zuidlaren. Zijn moeder is onderwijzeres op de christelijke lagere school. Zijn vader is organist en pianist en muziekdocent aan de kweekschool. Hij overlijdt in 1958 plotseling aan de gevolgen van een hartaanval. Tijdens de begrafenis speelt Jan op het orgel ”Wohl mir, dass ich Jesum habe” uit een cantate van J. S. Bach.
Jan studeert aan het Gronings Muzieklyceum bij Wim van Beek en aan het Utrechts Conservatorium bij Cor Kee. Kee geeft z’n studenten veel ruimte om te experimenteren. In een kerkelijke context valt dit experimenteren echter niet goed. Als organist in de Katwijkse Triumfatorkerk leidt Welmers’ manier van spelen tot „ernstige controverses binnen de kerkgemeenschap”, aldus Cevaal. „Welmers’ doel was om de kerkmuziek grondig te vernieuwen, maar bij een deel van de kerkgangers riep hij daarmee veel weerstand op. Achteraf gezien vindt Welmers dat hij zich in Katwijk veel te eigenzinnig heeft opgesteld.”
Het boek bevat een uitstekende en diepgravende analyse van Welmers’ werk door zijn leerling Jan Hage. Hij bespreekt niet alleen de bekende orgelwerken ”Laudate Dominum”, ”Sequens” en ”Litanie”, maar geeft ook werken in andere bezettingen de aandacht die ze verdienen.
Kenmerkend voor Welmers’ stijl is de repetitieve techniek, ontleend aan de zogeheten ”minimal music”. Daarbij worden tonen of intervallen snel herhaald en veroorzaken in een grote akoestische ruimte een speciale klankvibratie. Hage noemt herhaling „één van de meest fundamentele elementen uit Welmers’ stijl.”
Wel vraagt Jan Welmers’ repetitieve orgelmuziek een „door en door” aandachtig luisteren, blijkt uit de bijdrage van Hans Fidom. Hij neemt de lezer mee in luisteroefeningen van vijf verschillende opnamen van Sequens, te vinden op YouTube. Zo’n intensieve luisterhouding is echter niet iedereen gegeven, zagen we al in Katwijk. Daarmee nodigt Welmers’ oeuvre ook uit tot bespiegelingen over de relatie van een componist met het publiek: wanneer wordt de afstand tussen die twee te groot?
Boekgegevens
De hemel draait nog. Over Jan Welmers, Jan Hage en Hugo Bakker (red.); uitg. Valeur Ajoutée, Gouda, 2017; ISBN 978 94 92729 00 2; 145 blz.; € 17,95.
